ز. سیر تكاملی بشریت به سوی آزادی از اسارت طبیعت مادی و شرایط اقتصادی و منافع فردی و گروهی، و به سوی هدفی بودن و مسلكی بودن و حكومت و اصالت بیشتر ایمان و ایدئولوژی بوده و هست. اراده ی بشر ابتدایی بیشتر تحت تأثیر محیط طبیعی و محیط اجتماعی و طبیعت حیوانی خودش شكل گرفته و متأثر شده است، ولی اراده ی بشر مترقی در اثر تكامل فرهنگ و توسعه ی بینش و گرایش به ایدئولوژیهای مترقی تدریجاً از اسارت محیط طبیعی و اجتماعی و غرایز حیوانی آزادتر شده و آنها را تحت تأثیر قرار داده است.