این است كه مصلحان و دوراندیشان اسلامی وقتی كه به فكر اصلاح دنیای اسلام افتادند و این جهان بیمار اسلام را مورد مطالعه قرار دادند كه این بیمار چه بیماری دارد كه در این قرون اخیره سر جای خودش خوابیده و تكان نمی خورد، مانند یك طبیب، جهان اسلام را مورد مطالعه قرار دادند [تا ببینند] این موجود زنده ای كه قرنها بر جهان سیادت كرده و یكی از بزرگترین تمدنها و فرهنگها را به وجود آورده است، در حدود پنج قرن پیشروترین، قویترین و عالِمترین ملتهای جهان بوده چه سبب شده كه به این حال نزار افتاده است؟ چه بیماری دارد؟ امثال سید جمال الدین اسدآبادی وقتی كه مطالعه كردند گفتند یكی از آن علل، یكی از موجبات بیماری یا بگوییم یكی از آن بیماریهای مزمن این است كه عنصر حركت و انقلاب كه نامش جهاد است در این دین فراموش شده، حتی عنصر امر به معروف و نهی از منكر به معنی وسیع خودش در این دین فراموش شده. اسلام یك دین مهاجم و متعرض است علیه اوضاع فاسد و نابسامانی كه در جامعه وجود پیدا می كند. این بود كه از صد سال پیش این فكر مطرح شد كه این عنصر را باید در جهان اسلام از نو زنده كرد و در واقع این بیمار را از این بیماری مزمن باید نجات داد. پس معلوم شد كه مكتبها از نظر این كه انقلابی باشند یا انقلابی نباشند متفاوت اند و تفاوت در اینجاست كه آیا در این مكتب عنصر هجوم و تعرض و انكار و نفی وضع حاكم موجود، هست و یا نیست؟ اگر نباشد، این مكتب نمی تواند انقلابی را به وجود بیاورد تا چه برسد كه بتواند این انقلاب را بعدها هدایت و رهبری كند؛ و اگر چنین عنصری در او وجود داشته باشد این مكتب این شایستگی را دارد.