به هر نسبت كه مواجهه با شداید، مربی و مكمّل و صیقل ده و جلابخش و كیمیا اثر است، پرهیز كردن اثر مخالف دارد. لهذا دانشمندان گفته اند بزرگترین دشمنیهایی كه درباره ی اطفال و كودكان می شود همانهاست كه پدران و مادران نادان به عنوان محبت و از روی كمال علاقه انجام می دهند؛ یعنی نوازشهای بی حساب، مانع شدن از برخورد با سختی، نازپرورده كردن آنها. اینهاست كه طفل را بیچاره و ناتوان بار می آورد، او را در صحنه ی زندگی خلع سلاح می كند، كاری می كند كه كوچكترین ناملایمی او را از پا درآورد و كمترین تغییر وضعی سبب نابودی وی گردد؛ او را مثل كسی بار می آورند كه هرگز در همه ی عمر به داخل آب نرفته و شناوری نكرده و 32نیاموخته است، و یكمرتبه مواجه شود با دریا و بخواهد در آن شناوری كند. كسی كه شناوری هیچ نمی داند، اولین باری كه به آب بیفتد غرق می شود. شناوری هم چیزی نیست كه با غیر عمل، با درس و كتاب و گوشه ی اتاق بتوان یاد گرفت؛ هنراست، فن عملی است، باید رفت میان آب و در همان جا ضمن عمل و تلاش و زیر آب رفتن و بالا آمدن تدریجاً آن را آموخت.

در یكی از احادیثی كه در ابتدای سخن خواندم، این تعبیر بود: اِنَّ اللّهَ اِذا اَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلاءِ غَتّاً. «غت» به معنی غمس و فرو بردن در آب است. یعنی خداوند وقتی كه كسی را دوست بدارد او را در شداید فرو می برد، به میان شداید می اندازد، چرا؟ برای اینكه راه بیرون شدن از شداید و راه شناوری در دریای گرفتاری را یاد بگیرد. جز این راهی نیست؛ لطف و محبت خداست كه با مواجه ساختن بنده با مشكلات، وسیله ی آموختن فن شناوری در دریای حوادث و سالم بیرون آمدن از میان آنها را فراهم می كند. پس قطعاً این، علامت لطف و محبت است.

درباره ی بعضی از پرندگان می نویسند وقتی كه جوجه ی آنها پر در می آورد، برای اینكه حیوان به جوجه ی خود فن پرواز را یاد بدهد، او را با خود از آشیانه بیرون می آورد و در فضا بالا می برد و آنگاه او را رها می سازد. جوجه مدتی تلاش می كند و پرپر می زند تا خسته می شود. همینكه در اثر خستگی می خواهد به زمین بیفتد مادرش او را روی بال خود می گیرد. پس از لحظه ای دومرتبه او را از اوج بلندی رها می كند. باز مدتی این حیوان تلاش می كند، پایین و بالا می رود و خود را خسته می كند. همینكه كاملاً خسته شد مادر دومرتبه او را می گیرد و روی بال می نشاند و به همین ترتیب چند بار عمل می كند تا فرزندش عملاً بر پرواز كردن مسلط گردد.

این اصل طبیعی فطری باید در تربیت فرزند آدم مورد استفاده قرار بگیرد. طفل از اول باید با كار و زحمت و سختی و شدت آشنا باشد. اما اشرف مخلوقات غالباً برخلاف این عمل می كند؛ طبقه ی متمكّن به خیال اینكه كار فقط به خاطر فقر است از كار و زحمت پرهیز می كنند، فرزند خود را یك بیچاره ی مفلوك ضعیف بار می آورند.

ژان ژاك روسو در كتاب امیل درباره ی این گونه تربیتها می گوید:

اگر مردم تا آخر عمر در كشوری كه متولد شده بودند می ماندند، اگر تمام سال یك فصل بیش نداشت، اگر افراد نمی توانستند هیچ وقت سرنوشتخود را تغییر دهند، این گونه تربیتها از بعضی جهت ها خوب بود. اما اگر تغییر سریع اوضاع بشر را در نظر بگیریم باید اقرار كنیم كه هیچ روشی بی معنی تر و غلطتر از این نیست كه كودك را با این فرض پرورش دهیم كه هرگز نباید از اتاق خارج شود و همیشه باید نوكر و كلفت دور او را بگیرند، و اگر آن بدبخت فقط یك قدم بر روی زمین بگذارد و اگر یك پله پایین بیاید نیست خواهد شد.

و هم او می گوید:

اگر جسم زیاد در آسایش باشد، روح فاسد می شود. كسی كه درد و رنج را نشناسد، نه لذت شفقت را می شناسد و نه حلاوت ترحم را. چنین كسی قلبش از هیچ چیز متأثر نخواهد شد و بدین سبب قابل معاشرت نبوده، مانند دیوی خواهد بود در میان آدمیان.