از كلمات علی علیه السلام است: اَصْدِقاؤُكَ ثَلاثَةٌ وَ اَعْداؤُكَ ثَلاثَةٌ یعنی تو سه نوع دوست و سه نوع دشمن داری. فَاَصْدِقاؤُكَ: صَدیقُكَ وَ صَدیقُ صَدیقِكَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّكَ یعنی دوستان تو یكی آن كس است كه مستقیماً دوست خود توست، دومی دوستِ دوست توست، سومی دشمنِ دشمن توست. وَ اَعْداؤُكَ: عَدُوُّكَ وَ عَدُوُّ صَدیقِكَ وَ صَدیقُ عَدُوِّكَ [1]دشمنان تو عبارت است از آن كه مستقیماً با خود تو دشمن است، و آن كس كه دشمن دوست توست، و آن كس كه دوست دشمن توست.

مقصودم از نقل این كلام این بود كه یكی از انواع دوستان، دشمنِ دشمن است.

علت اینكه دشمن دشمن به منزله ی دوست خوانده شده این است كه دشمن را ضعیف می كند و دست وی را می بندد و از این راه به انسان كمك می كند. این خود یك حساب و قاعده ای است كه دشمنِ دشمن مانند دوست است، آدمی را تقویت می كند.

این قاعده كه در افراد جاری است، در حالات و قوای معنوی انسان هم جاری است. قوای معنوی انسان در یكدیگر تأثیر می كنند، و احیاناً تأثیر مخالف می نمایند و اثر یكدیگر را خنثی می كنند. این مطلب جای انكار نیست. در قدیم و جدید به تضادی كه كم و بیش بین قوای مختلفه ی وجود انسان هست توجه شده، و این خود داستان مفصلی دارد.

---