گفتیم كه لازمه ی اینكه انسان از زندگی حیوانی خارج شود و یك زندگی انسانی اختیار كند این است كه از اصول معین و مشخصی پیروی كند، و لازمه ی اینكه از اصول معین و مشخصی پیروی كند این است كه خود را در چهارچوب همان اصول محدود كند و از حدود آنها تجاوز نكند و آنجا كه هوا و هوس های آنی او را تحریك می كند كه از حدود خود تجاوز كند خود را «نگهداری» كند. نام این «خود نگهداری» كه مستلزم ترك اموری است «تقوا» است. نباید تصور كرد كه تقوا از مختصات دینداری است از قبیل نماز و روزه، بلكه تقوا لازمه ی انسانیت است. انسان اگر بخواهد از طرز زندگی حیوانی و جنگلی خارج شود ناچار است كه تقوا داشته باشد. در زمان ما می بینیم كه تقوای اجتماعی و سیاسی اصطلاح كرده اند. چیزی كه هست تقوای دینی یك علوّ و قداست و استحكام دیگری دارد و در حقیقت تنها روی پایه ی دین است كه می توان تقوایی مستحكم و با مبنا به وجود آورد و جز بر مبنای محكم ایمان به خدا نمی توان بنیانی مستحكم و اساسی و قابل اعتماد به وجود آورد. در آیه ای كه اول سخن قرائت كردم می فرماید: .

أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی تَقْوی مِنَ اَللّهِ وَ رِضْوانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلی شَفا جُرُفٍ هارٍ. .

آیا آن كس كه بنیان خویش را بر مبنای تقوای الهی و رضای او بنا كرده بهتر است یا آن كه بنیان خویش را بر پرتگاهی سستِ مشرف بر آتش قرار داده است؟ .

به هر حال تقوا، اعمّ از تقوای مذهبی و الهی و غیره، لازمه ی انسانیت است و خود به خود مستلزم ترك و اجتناب و گذشتهایی است.

با توجه به این مطلب، خصوصاً با در نظر گرفتن اینكه در زبان پیشوایان بزرگدین از تقوا به حصار و حصن و امثال اینها تعبیر شده، ممكن است كسانی كه با نام آزادی خو گرفته اند و از هر چیزی كه بوی محدودیت بدهد فرار می كنند چنین تصور كنند كه تقوا هم یكی از دشمنان آزادی و یك نوع زنجیر است برای پای بشر.