.

معیار دیگر برای انسانیت، مسئولیت و تكلیف است كه البته این بیشتر از كانت شروع شده، بعد هم در زمان ما روی آن خیلی تكیه كرده اند. می گویند انسان آن كسی است كه احساس تكلیف كند، در مقابل انسانهای دیگر احساس مسئولیت كند (این غیر از محبت است، اشتباه نشود) ، احساس كند كه مسئول جامعه ی خویش است و حتی مسئول خودش است، مسئول عائله ی خودش است. مسئله ی مسئولیت در زمان ما دامنه ی وسیعی پیدا كرده است، خیلی هم روی آن تكیه می شود، ولی بحث است كه ریشه های مسئولیت چیست؟ آزادی هم همین طور است. از كجا می شود اینها را به دست آورد؟ انسان احساس مسئولیت را چگونه باید به دست آورد؟ یعنی چطور می شود كه یك انسان احساس مسئولیت می كند؛ ریشه ی این احساس چیست؟ آیا با گفتن درست می شود؟ اینكه آدم بگوید من مسئولم، مسئولیت در وجدانش به وجود می آید؟ این وجدان مسئول را چه نیرویی می سازد؟ این هم خودش مطلبی است.