.

معیار دیگر برای انسانیت انسان، آزادی است. یعنی چه؟ یعنی انسان آن اندازه انسان است كه هیچ جبری را تحمل نكند، محكوم و اسیر هیچ قدرتی نباشد، همه چیز را خودش آزادانه انتخاب كند. می دانید كه در مكتبهای جدید روی آزادی به عنوان معیاری از معیارهای انسانی، بیشتر تكیه می شود؛ یعنی به هر اندازه كه فرد بتواند آزاد زیست كند، به همان اندازه انسان است. پس آزادی معیار انسانیت است.

این نظریه چطور است؟ آیا درست است یا نه؟ این نظریه هم مثل نظریات پیش، همدرست است و هم نادرست؛ یعنی به عنوان جزئی از انسانیت انسان، درست است ولی به عنوان اینكه تمام معیار انسانیت باشد، درست نیست. از نظر اسلام همان طور كه محبت انسانها نسبت به یكدیگر تشویق و ترغیب و تقدیس و به آن دعوت شده است و همان طور كه تسلط انسان بر نفس خود تقدیس و به آن دعوت شده است، حریت و آزادی هم تقدیس شده است.

اسلام عجیب است! در همه ی این موارد حرفش را گفته است. در نهج البلاغه در وصیتنامه ای كه علی علیه السلام به فرزندشان امام حسن علیه السلام نوشته اند، آمده است: اَكْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِیَّةٍ خودت را، جان خویش را از هر كار پستی برتر بدار؛ تن به كار پست مده كه جان تو بالاتر از كارهای پست است. فَاِنَّكَ لَنْ تَعْتاضَ مِمّا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاً به جای آنچه كه از جان خودت در مقابل شهوات می پردازی، چیزی دریافت نمی كنی. آنچه كه از شرف خودت، از جان خویش در ازای یك میل و شهوت می پردازی، عوض ندارد. تا آنجا كه می فرماید: وَ لا تَكُنْ عَبْدَ غَیْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللّهُ حُرّاً [1]هرگز خودت را بنده ی دیگری مساز كه خدا تو را آزاد آفریده است.

نمی خواهد بگوید كه خدا تنها تو پسر من را كه امام حسن هستی، آزاد آفریده بلكه تو به عنوان یك انسان را می گوید، چون مسئله ی خلقت است. این هم- كه معیار انسانیت آزادی است- نظریه ای است، چنانكه در مكتب اگزیستانسیالیسم در مورد معیار انسانیت، بیشتر روی مسئله ی آزادی تكیه شده است.

---