قرآن دو تعبیر دارد كه این دو تعبیر را بعد از توبه ذكر كرده است؛ یكی اینكه توبه را با تطهیر توأم می كند، مثلاً می گوید: إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلتَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِینَ [1]خدا توبه كنندگان و شستشوگران را دوست می دارد. قرآن چه می خواهد بگوید؟ می گوید توبه كن و با آب توبه خودت را شستشو بده، پاك كن. چشم بینا داشته باش؛ نظافت تنها به نظافت هیكل و بدن نیست. نظافت بدن را خوب درك كرده ایم.

البته این نه تنها عیب نیست كه كمال هم هست، باید هم درك كنیم. پیغمبر ما از نظیف ترین مردم دنیا بود. هر روز می رویم دوش می گیریم، هر چند روز یك بار تمام بدن خودمان را صابون می زنیم، پیراهن خودمان را عوض می كنیم، كت و شلوار خودمان را مرتب لكّه گیری می كنیم، چرا؟ می خواهیم پاكیزه باشیم. آخر تو فقط همین هیكل هستی؟ ! خودت را پاكیزه كن، روحت را پاكیزه كن، قلبت را پاكیزه كن، دلت را پاكیزه كن. این قلب و دل و روح را با آب توبه پاكیزه كن. إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلتَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِینَ. .

تعبیر دیگر قرآن این است كه توبه را در موارد دیگری مقرون به كلمه ی «اصلاح» می كند: فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اَللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اَللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ [2]. دیشب عرض كردم كه یكی از مشخصات و خصوصیات انسان این است كه گاهی نیمی از وجود او علیه نیم دیگر وجودش قیام و انقلاب می كند. و عرض كردم كه این قیام و انقلاب، گاهی از طرف مقامات دانی وجود انسان است: شهوت قیام می كند، غضب قیام می كند، شیطنت قیام می كند، و گاهی از طرف مقامات عالی روح انسان است:

عقل قیام می كند، فطرت قیام می كند، وجدان قیام می كند، دل و عمق ضمیر قیام می كند. اگر قیام از طرف مقامات نامقدس وجود انسان باشد (اینجا كه عالی و دانی می گوییم یعنی مقدس و غیرمقدس) ، از طرف عناصر حیوانی باشد، نتیجه ی این قیام و انقلاب، بلبشوست، اسمش بلواست. دیشب مثال زدم: افرادی كه به نام قدس و زهد و تقوا از لحاظ شهوات محرومیت كشیده اند و به خودشان محرومیت داده اند، یكمرتبه می بینید كه افسارگسیخته می شوند، یك حالت بلوا و آشوب عجیبی بر آنها حكمفرما می شود. اسم این جز انفجار و بلوا نیست. ولی این برخلاف قیام و انقلابی است كه از طرف عناصر مقدس وجود انسان ایجاد می شود. انقلابی كه عقل در وجود انسان بكند، كودتایی كه فطرت خداشناسی و خداپرستی انسان در وجود او بكند، یك انقلاب مقدس است. انقلاب مقدس توأم با اصلاح است. انقلاب مقدس آثار شوم گذشته را از بین می برد، انقلاب مقدس قصاص می كند. وَ لَكُمْ فِی اَلْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی اَلْأَلْبابِ [3]. عرض كردم كه علی علیه السلام فرمود: از بدن خودت انتقام بكش، قصاص بگیر، گوشتهایی را كه از حرام روییده است آب كن. این همان قصاص كردن و انتقام گرفتن از شهوات نفسانی است. انقلاب وقتی كه مقدس شد، می خواهد آثار شوم گذشته را از میان ببرد و از میان هم می برد. این است كه قرآن این طور تعبیر می كند: فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ آن كه توبه كند و اصلاح نماید.

اصلاً توبه یك قیام اصلاحی است و غیر از این چیزی نیست.

شب احیاء است و باید دعا كنیم و قرآن به سر بگیریم، لذا من عرایض خودم را مختصر می كنم. دیشب عرض كردم یكی از مشخصات انسان توبه است، و عرض كردم كه تغییر مسیر دادن، تغییر جهت دادن، از مختصات انسان نیست، در حیوانات هم هست و حتی در گیاه هم تا حدودی هست، ولی آن تغییر مسیری كه نامش توبه است و به معنی نوعی انقلاب مقدس درونی است، از مختصات انسان است. این مطلب را درنظر داشته باشید.

---