مثلاً نماز، جنبه ی اخروی خالصش همین است كه انسان به یاد خدا باشد، خوف خدا داشته باشد. برای حضور قلب و توجه به خدا كه اینهمه آداب ضرورت ندارد؛ برو وضو بگیر، شستشو كن، خودت را پاكیزه كن. مگر برای نزد خدا رفتن، شستشوكردن هم تأثیر دارد؟ از نظر پیش خدا رفتن تأثیر ندارد كه صورت انسان شسته باشد یا نه، ولی خداوند می فرماید: إِذا قُمْتُمْ إِلَی اَلصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَیْدِیَكُمْ إِلَی اَلْمَرافِقِ وقتی كه می خواهی به نماز بایستی اول وضو بگیر، صورتت را بشوی، دستهایت را بشوی، بعد مشغول نماز شو. می بینیم نظافت را با عبادت توأم كرده است. وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا [1]اگر جُنُب هستی باید تمام بدنت را شستشو دهی.

اینجا نظافت مقرون به عبادت است. می خواهی نماز بخوانی، محل عبادتت باید مباح باشد، غصبی نباشد؛ آن قالیچه ای كه رویش نماز می خوانی، آن لباسی كه با آن نماز می خوانی باید حلال و مباح باشد. اگر یك نخ غصبی در لباس تو باشد نمازت باطل است. باز اینجا عبادت با حقوق توأم می شود. در ضمن اینكه می گوید باید خدا را پرستش كنی، می گوید حقوق را باید محترم بشماری. یعنی اسلام می گوید من پرستشی را كه در آن حقوق اجتماعی محترم نباشد اساساً قبول ندارم. آن وقت یك نمازگزار وقتی می خواهد نماز بخواند، اول فكر می كند این خانه ای كه من در آن هستم آیا به زور از مردم گرفته ام یا نه؟ اگر به زور گرفته ام، نمازم باطل است.

پس اگر می خواهد نماز بخواند مجبور است كه خانه اش را طوری ترتیب بدهد كه برایش حلال باشد، یعنی از صاحب اصلی اش خریده باشد و یا او را راضی نگه دارد؛ فرش زیر پایش همین طور، لباسی كه به تن دارد همین طور، و حتی اگر حقوقی از فقرا به او تعلق گرفته است، خمس یا زكات آن را باید بدهد و اگر ندهد باز نمازش باطل است.

---