بوعلی سینا، این فیلسوف بزرگ اسلامی، در پرتو اسلام یك سلسله مسائلی را طرح كرده است كه قبل از او هیچ فیلسوفی، یونانی و غیریونانی، طرح نكرده است.

از جمله وارد این مسئله می شود كه انسان مدنیّ بالطبع است، بعد وارد مسئله ی عبادت می شود، می گوید از نظر اجتماعی (هم از نظر اجتماعی بحث می كند و هم از نظر غیراجتماعی) و برای زندگی اجتماعی بشر ضرورت دارد كه خدای خودش را بشناسد و پس از شناسایی متوجه بشود كه از جانب آن خدا قانون عادلانه ای برای زندگی بشر وجود دارد و باز واجب و لازم است عبادت وجود داشته باشد، عبادت هم تكرار بشود تا همیشه انسان یادش باشد كه بنده است و خدایی دارد. وقتی كه این تذكر و تلقین در روحش وجود داشت جلو معصیت و گناه او را می گیرد.

می خواهد ظلم كند، نماز می آید جلو چشمش مجسم می شود، می گوید تو كه اعلام عبودیت كردی، تو كه گفتی من رها نیستم، [پس چرا می خواهی ظلم كنی؟ ! ] [1]در اینجا چه قانونی دارد؟ می گوید: «و فُرضت علیهم العبادة المفروضة بالتكریر» به این جهت عبادت واجب شده است تا در روح انسان چنین نیرویی پیدا بشود و در اثر این نیرو كه تجدید عهد با ایمان است دائماً ایمانش تجدید گردد و این ایمان مانع گناه كردن بشود.

این اولین درجه ی تسلطی است كه انسان از ناحیه عبادت پیدا می كند و آن تسلط بر خود است. این مرحله را من در جلسه ی گذشته تا اندازه ای برایتان عرض كردم كه یكی از خاصیتهای قطعی عبادت تسلط انسان است بر خودش، به معنی تسلط انسان بر شهوات خودش: تسلط انسان بر جاه طلبی خودش، تسلط انسان بر غرایز خودش، تسلط انسان بر اعضا و جوارح خودش: تسلط انسان بر چشم و زبان و گوش و دست و پای خودش و بر سراسر وجود خودش. اگر [این خاصیت ] نباشد [آن عبادت ] عبادت نیست به نصّ قرآن كهإِنَّ اَلصَّلاةَ تَنْهی عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْكَرِ [2]. از اینكه العبودیة جوهرة كنهها الربوبیة [دریافتیم كه ] اولین مرحله ی خداوندگاری و قدرت و تسلط و اولین نشانه ی نزدیك شدن به كانون قدرت لایتناهی ، تسلط بر قوا، غرائز و شهوات و تمایلات نفسانی خود ما و تسلط بر اعضای خود ماست؛ خودمان بر خودمان مسلط بشویم.

این مرحله، مرحله ی عامه است كه عامه ی مردم هم اگر عبادت كنند، لازم نیست خیلی تمرین كرده باشند، به آن می رسند. اینكه عرض می كنم «عامه» نه اینكه خیال كنید پس ما و شما تكلیف نداریم؛ نه، تكلیف بسیار مهمی است.

---