تقوا یعنی چه؟ یعنی خود نگهداری. خود نگهداری یعنی چه؟ یعنی تسلط بر نفس.

اِنَّ تَقْوَی اللّهِ حَمَتْ اَولیاءَ اللّهِ مَحارِمَهُ وَ اَلْزَمَتْ قُلوبَهُمْ مَخافَتَهُ [1]. علی علیه السلام می فرماید تقوای الهی یك خاصیتش این است كه انسان را از محرمات الهی نگهداری می كند.

خاصیت دیگرش این است كه خوف خدا را در دل انسان جایگزین می سازد. قرآن در باب روزه می گوید: یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ اَلصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَی اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ [2]ای مردم باایمان، برای شما روزه فرض شده است همچنان كه برای پیشینیان شما فرض شده بود، چرا؟ قرآن فلسفه را هم ذكر می كند: لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ برای اینكه در شما روح تقوا و ملكه ی تقوا پیدا بشود. ملكه ی تقوا یعنی چه؟ یعنی تسلط بر نفس. تسلط بر نفس همان است كه امام صادق فرمود ربوبیت (اَلْعُبُودیّةُ جوهَرَةٌ كُنْهُهَا الرُّبوبیَّة) . .

پس اگر ما ماه رمضانی را گذراندیم، شبهای احیایی را گذراندیم، روزه های متوالی را گذراندیم و بعد از ماه رمضان در دل خودمان احساس كردیم كه بر شهوات خودمان بیش از پیش از ماه رمضان مسلّط هستیم، بر عصبانیت خودمان از سابق بیشتر مسلّط هستیم، بر چشم خودمان بیشتر مسلّط هستیم، بر زبان خودمان بیشتر مسلّط هستیم، بر اعضا و جوارح خودمان بیشتر مسلّط هستیم و بالاخره بر نفس خودمان بیشتر مسلّط هستیم و می توانیم جلو نفس امّاره را بگیریم، این علامت قبولی روزه ی ماست. اما اگر ماه رمضانی گذشت و تمام شد و حظّ ما از ماه رمضان- آن طور كه پیغمبر اكرم فرمود كه بعضی از مردم حظّشان از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است- فقط این بوده كه یك ماه یك گرسنگیهایی و یك تشنگیهایی كشیدیم (اغلب هم از بس كه سحر و افطار می خوریم تشنه و گرسنه هم نمی شویم ولی لااقل بدحال می شویم) ، یك بدحالی پیدا كردیم و در نتیجه ی این بدحالی قدرت ما بر كاركردن كمتر شد و بعد آمدیم روزه را متهم كردیم كه روزه هم شد كار در دنیا؟ ! (آن كه محصل و دانشجوست گفت من در تمام این ماه رمضان قدرت درس خواندنم كم شد و آن كه اهل كار دیگری است گفت قدرت فلان كار من كم شد، پس روزه بد چیزی است) ، این علامت قبول نشدن روزه ی ماست؛ درصورتی كه اگر انسان در ماه رمضان روزه گیر واقعی باشد، اگر واقعاً به خودش گرسنگی بدهد و همین طور كه گفته شده است سه وعده غذا را تبدیل به دو وعده كند، یعنی قبلاً یك صبحانه ویك ناهار و یك شام می خورد، حالا دیگر ناهار نداشته باشد، افطارش فقط به اندازه ی یك صبحانه ی مختصر باشد، بعد هم سحر نه خیلی زیاد بر معده تحمیل كند بلكه یك غذای متعارف بخورد، بعد احساس می كند كه هم نیروی بدنی اش بر كار افزایش پیدا كرده است و هم نیروی روحی اش بر كار خیر و برای تسلط بر نفس. این حداقل عبادت است.

آیه ای در ابتدای سخنم خواندم، این آیه را برایتان ترجمه كنم كه مفادش همین مطلب است. قرآن و نهج البلاغه و امام جعفر صادق و امام زین العابدین هرچه كه كلمات را متفرّق و به زبانهای مختلف گفته باشند ولی وقتی كه شما نگاه می كنید می بینید همه یك حقیقت را دریافته اند و یك حقیقت را ذكر می كنند. ما در دو آیهاز آیات قرآن اینچنین می خوانیم، یعنی در دو جا این آیه تكرار شده است: یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ [3]ای اهل ایمان! از نماز و از صبر- كه به روزه تفسیر شده است- كمك بگیرید. این تعبیر خیلی عجیب است! به ما می گویند از نماز استمداد كن، از روزه استمداد كن، یعنی تو نمی دانی كه این نماز چه منبع نیرویی است! این روزه چه منبع نیرویی است! اگر به شما گفتند نماز بخوانید، شما را به یك منبع نیرو هدایت كرده اند و اگر گفته اند روزه بگیرید شما را به یك منبع نیرو هدایت كرده اند. برای اینكه بر نفس و روح خودتان مسلط بشوید نماز بخوانید، روزه بگیرید. اَلْعُبودیَّةُ جَوْهَرَةٌ كُنْهُهَا اَلرُّبوبیَّةُ.

حال آیا این ربوبیت و تسلط به همین جا خاتمه پیدا می كند؟ نه، درجات و مراتب دارد. به هر درجه كه شما در مسیر عبودیت جلو بروید ربوبیت پیدا می كنید و به اصطلاح ولایت یعنی تسلط پیدا می كنید. از این درجه ای كه عرض كردم یك درجه بالاتر، به آنجا می رسید كه مالك خاطرات نفس خودتان می شوید.

---