.

یكی دیگر از آن چیزهایی كه استفاده می شود مسئله ی شاهدبازی است. در دیوان حافظ «شاهد» زیاد آمده، شراب و شاهد اینقدر آمده كه الی ماشاء اللّه، كه دیگر احتیاجی ندارد نمونه بیاوریم؛ مثل كلمه ی می و می پرستی و این چیزهاست كه آن هم اینقدر هست كه دیگر احتیاجی به اینكه ما شعری بخواهیم برایش بخوانیم نیست.

اینهایی كه حافظ را به این شكل توجیه كرده اند می گویند بله، حافظ شاهدباز بوده، اهل عشق بوده و باید هم باشد؛ و بعضی كار را به آنجا رسانده اند كه حتی خصوصیات عشق بازی های حافظ را هم خواسته اند از روی شعرهایش به دست آورند. یكی از همین نویسندگان این گونه، در كتابی كه اخیراً منتشر شده چنین استنباط كرده است كه حافظ در مسئله ی عشق و زن و این حرفها خلاصه آن شهامتی را كه یك آدم جسور باید داشته باشد نداشته (می گویند: «اَلْحَیاءُ مانعُ الرِّزْق» خجالتی بودن خلاصه مانع رسیدن است؛ آدم اگر بخواهد برسد باید پررو هم باشد) . او چنین استنباط كرده كه حافظ در مسئله ی زن كم رو بوده، هم یك دل پر عشقی داشته و هم آن حالت جسوری را نداشته و زنها هم از این جور مردها بدشان می آید، زن هم مردی را می خواهد كه جسور و پررو باشد و از این جهت این بیچاره همیشه در سوز و گداز بوده و كمتر به عشق خودش می رسیده است، و او چنین استنباط كرده كه گاهی زنها هم سر به سر او می گذاشتند. ولی در اینجا مطلب دیگری هست كه همه ی مفسرانِ این گونه ی حافظ سكوت كرده اند و آن این است كه اصلاً آیا در همه ی دیوان حافظ دلیلی هست كه آن شاهدی كه حافظ می گوید زن بوده؟ آیا زن بوده یا بچه بوده؟ درباره ی این، دیگر این مفسران سكوت كرده اند. اتفاقاً اگر بنا باشد كه تفسیر همین ظواهر را بگیریم، بدون شك شاهد حافظ بچه بوده و اساساً یك جا هم ما دلیل نداریم كه شاهد حافظ زن بوده. همان شاخ نباتی هم كه برایش ساخته اند از تیپ بچه ها بوده. در بعضی اشعارش تعبیر «مغبچه» دارد. این دیگر هیچ گونه توجیهی ندارد:

جای دیگر می گوید:

در یك شعر معروفش كه شیراز را مدح می كند- كه معلوم می شود آن بچه هم شیرازی بوده! - می گوید:

تا آنجا كه می گوید:

در بعضی اشعار دیگرش از قرینه ی عذار و خط و قبا و. . . معلوم می شود كه اگر بنا باشد همین ظواهر را بگیریم، آن شاهد پسر بوده است، یك چیزهای پسرانه را ذكر می كند كه هیچ دخترانه نیست، مثلاً می گوید:

یا می گوید:

طفل نابالغ هم هست. اینها را درباره ی زن مسلّم كسی نمی گوید چون زن نابالغ - یعنی از نه سال كمتر- كه موضوع عشق نیست، این مسلّم پسر چهارده ساله است، محبوب چهارده ساله.

«عارض» همان مویی است كه تازه در روی تازه جوان می روید.

گفتیم در هیچ جای شعر حافظ قرینه ای بر اینكه به نام زن تغزل كرده باشد نیست. البته بعضی غزلهای حافظ جوری است كه معشوق به طور كلی قابل تطبیق است، اعم از زن و. . . در یكی از همین كتابهایی كه در این زمینه ها نوشته اند و زن بودن معشوق حافظ را خیلی مسلّم گرفته، نوشته است: حافظ در عشق، مرد موفقی نبوده است (خنده ی استاد) به دلیل اینكه در شعرهایش خیلی زاری سر می دهد، مثلاًمی گوید:

حالا من بعد می گویم كه این شعرهایی كه این خدانشناسها به این زمینه ها حمل كرده اند در داخل چه غزلهایی است، در چه اوجی از عرفان، و اینها خجالت نكشیده اند- از چه بگویم- از علم، از فرهنگ، از ادب و این چرندها را قالب كرده اند. یا مثلاً گفته است:

لابد از نظر او این هم دلیل بر این است كه او همیشه خودش نمی توانسته خلاصه راه پیدا كند.

من نمی توانستم خودم اظهار كنم بالاخره این گریه مرا رسوا كرد. و عجیب این است كه می گوید حافظ در مقابل زیباییها دست و پای خودش را گم می كرده، در این جهت در عشق بازی بی شخصیت بوده:

.

می گوید كه گاهی زنان، حافظ را دست می انداختند، برای اینكه می گوید:

.

بعد می گوید یك زن دیگری كه می فهمیده حافظ عاشق اوست سر به سر او می گذاشته و این جور به او می گفته:

حالا می فهمد كه من دیوانه ی او هستم، این جور مرا زیر لب مسخره می كند، كه اگر این طور حمل كنیم باید حافظ را خلاصه شكارچی مرغ خانگی هم بدانیم یعنی زنی كه اینجا سراغش را گرفته زن شوهردار بوده، برای اینكه در مطلع این غزل می گوید:

پس حتماً زنی هم اگر بوده زن شوهردار بوده! این هم یك موضوع.

بنابراین از آن سه عنصر جهان بینی حافظ، ما رسیدیم به یك عنصر ایدئولوژیك و دستوری، كه مسئله ی شاهدبازی بود آنهم شاهدبازی به این شكل.

---