بحث ما رسید به اینجا كه حافظ خودش در لحن اشعارش طوری هست كه این امكان را به افراد داده كه به اشكال گوناگونی تفسیر شود. یك نوع تفسیر او به اصطلاح تفسیر مادی حافظ است، یعنی آن چیزهایی را كه در زبان حافظ آمده است از می و معشوق و شك و حیرت و دم غنیمت شمردن و امثال اینها- كه به قول فرنگیها حافظ را یك شاعر اپیكوری معرفی می كند- به همین ظاهرش حمل كنیم و بگوییم مقصودش هم همین است. در جلسه ی پیش گفتیم كه بسیاری حافظ را همین جور تفسیر می كنند ولی آنها هم به عمد و با توجه یا بدون عمد و توجه قسمتی از اشعار حافظ در این زمینه را به حساب می آورند، همان اشعار مادی به اصطلاح، كه مفهومی این گونه دارد، و قسمت دیگر را [مسكوت می گذارند. ] در واقع آن مقدار از مفاهیم ماده پرستی حافظ آورده می شود كه خود این نویسندگان را بتواند توجیه كند، یعنی چیزهایی كه حاضرند به خودشان نسبت بدهند و نه بیشتر، و اما در حدودی كه حتی خودشان هم ابا دارند كه به خودشان چنین نسبتهایی بدهند، در آن اشعار حافظ سكوت می كنند و ما گفتیم حالا ببینیم چه از آب در می آید، و درآوردیم كه اگر حافظ را این جور تفسیر كنیم، برای حافظ جز همان هنر شاعری چیزی باقی نمی ماند، بلكه یك انحطاط اخلاقی روحی در منتها درجه، منتها با هنرفوق العاده ی شعری. این یك گونه تفسیر.

البته اینجا ممكن است كسی بگوید كه چه مانعی دارد؟ مگر ما قول داده ایم كه حافظ این جور نباشد؟ ما باید ببینیم حافظ در واقع چگونه بوده است. سخن ما هم همین است. این طرز فكر، یعنی طرز فكر اینچنین مادی برای یك شاعر و هنرمند، در جهان اسلام سابقه دارد و بوده اند شعرایی كه شعر و ادب و هنرشان در همین زمینه ها بوده و بی پرده و مكشوف این مدعای خودشان را بیان كرده اند. فرنگیها این جور افراد را «اپیكوریست» می نامند، البته خودشان- یعنی تاریخ فلسفه نویس ها- می گویند روی یك نسبت غلطی است كه به اپیكور می دهند، و الاّ خود اپیكور هم به این معنا لذت پرست نبوده است، ولی اصطلاحی شده.