تا اینجا ما رسیدیم به این مطلب كه حافظ گلی است از یك بوستان. بوستانی را شما در نظر بگیرید كه صدهزار متر مربع است و در آن دهها هزار گل وجود دارد و یك گلش حافظ است و آن بوستان، بوستان معارف اسلامی است كه گسترده بوده، نیمی از جهان را فرا گرفته، به زبانهای مختلف، تازه من عربی را آوردم، در زبانهای دیگر هم همین جور بوده، اختصاص به آن ندارد. اینكه ما حافظ را تنها از این بوستان بچینیم، بعد بخواهیم مطابق دل خودمان تفسیر كنیم درست نیست، حافظ را فقط در داخل همان بوستانی كه رشد كرده- كه آن، بوستان فرهنگ اسلامی است- می توانیم مطالعه كنیم. ما تا استادهای حافظ را، استادهای استادهای حافظ را، جوّ حافظ را، فضایی كه حافظ در آن فضا تنفس كرده به دست نیاوریم محال است [شناخت درستی از او پیدا كنیم ] و این كار، كار یك ادیب نیست. اشتباه این است كه در عصر ما ادبا می خواهند حافظ را شرح كنند. بزرگترین ادیب جهان هم بیاید نمی تواند حافظ را شرح كند. حافظ را عارفی باید شرح كند كه ادیب هم باشد و به همین دلیل این بنده با تمام صراحت عرض می كنم هیچ مدعی شرح حافظ نیستم چون نه عارفم نه ادیب، عارفی ادیب می باید كه حافظ را شرح كند، آنهم ادیب به معنای جامع علوم عصر و زمان حافظ، ادیب زمان حافظ.