عرفا القائاتی را كه بر قلب عارف وارد می شود «واردات» می خوانند. آن واردات گاهی به صورت قبض یا بسط یا سرور یا حزن است و گاهی به صورت كلام و خطاب است، یعنی احساس می كند كه گویی كسی از درون با او سخن می گوید. در این صورت آن واردات «خواطر» نامیده می شوند.

عرفا در باب خواطر سخنان زیادی دارند، می گویند خواطر گاهی رحمانی است و گاهی شیطانی و گاهی نفسانی. یكی از خطرگاهها همین خاطرات است. ممكن است در اثر انحراف و لغزش، شیطان بر انسان مسلط شود، همچنان كه قرآن كریم می فرماید:

وَ إِنَّ اَلشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلی أَوْلِیائِهِمْ [1]. می گویند همواره فرد كاملتر باید تشخیص دهد كه خاطره رحمانی است یا شیطانی. مقیاس اساسی این است كه ببینیم آن خاطره به چه چیز امر و نهی می كند؛ اگر امر و نهی اش برخلاف امر و نهی شریعت بود، قطعاً شیطانی است.

هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلی مَنْ تَنَزَّلُ اَلشَّیاطِینُ. `تَنَزَّلُ عَلی كُلِّ أَفّاكٍ أَثِیمٍ [2].

---