بنابراین طبق این مكتب، مقیاسْ تكامل جامعه است. هرچه با تكامل جامعه تباین داشته باشد باید از میان برداشته شود. ولی مكتبهای دیگر اینچنین قائل نیستند؛ بعضی اصالت فردی مطلق می اندیشند و بعضی اگر اصالت فردی مطلق نباشند، لااقل برای فرد هم اصالتی قائل هستند. و لهذا در مسئله آزادی و مساوات، این معما همیشه هست: آزادی و مساوات دو ارزش انسانی است كه با یكدیگر متعارض می باشند؛ یعنی اگر افراد آزاد باشند مساوات از بین می رود و اگر بخواهد مساوات كامل برقرار بشود ناچار باید آزادیها را محدود كرد. چون افراد انسان مثل جنس یك كارخانه نیستند كه وقتی به طور فابریكی بیرون می آیند هیچ تفاوتی میانشان نباشد، بلكه یكی پراستعدادتر است یكی كم استعدادتر، یكی قویّ البنیه تر است یكی ضعیف البنیه تر، یكی ابتكار دارد دیگری ندارد، یكی تنبل است دیگری كوشا.

اگر بخواهیم جامعه را میدان مسابقه آزاد قرار دهیم بدیهی است عده ای برنده می شوند، عده ای هم برنده نمی شوند، حالا یا به دلیل تنبلی شان و یا به دلیل ناتوانی شان. آزادی خواه ناخواه نابرابری به وجود می آورد. ولی اگر بخواهیم مساوات برقرار كنیم ناچاریم جلو آزادی را تا حد زیادی بگیریم و بلكه جلو حقوق فردی را بگیریم، یعنی ناچاریم مال یكی را بگیریم به دیگری بدهیم. مثل این است كه در یك میدان اسبدوانی وقتی اسبها می خواهند با همدیگر بدوند دو حالت دارد: یك وقت ما می خواهیم اسبها را مثل اسبهای نظامیان بدوانیم، آنها را به صف می بندیم، گوشهایشان همه باید برابر یكدیگر باشد، سرعت آنها نیز باید مساوی یكدیگر باشد، و قهرا همه باید اسبهای خودشان را كنترل كنند. در این صورت همه اسبها با یك آهنگ حركت می كنند. صد اسب نظامی كه حركت می كنند اگر مثلاً در گروههای ده تایی به فاصله ده متر از یكدیگر حركت كنند، یك ساعتكه راه می روند هیچ كدام از دیگری جلو نمی افتد. ولی در اینجا جلو آزادی اسبها گرفته شده، خیلی از آنها سركشی می كنند می خواهند تند بروند ولی سوارش به او اجازه نمی دهد زیرا باید برابر با دیگر اسبها برود. ولی یك وقت هست كه مسئله، مسئله آزادی و مسابقه است مثل میدانهای اسبدوانی. آنجا قهرا یكی عقب می افتد و یكی جلو. پس اگر ما بخواهیم به اسبها آزادی بدهیم، برابری و هماهنگی نیست و اگر بخواهیم برابری و هماهنگی ایجاد كنیم ناچار باید آزادی را از بین ببریم. آزادی به فرد تعلق دارد و مساوات به جامعه. در اردوی غرب تكیه بیشتر بر روی آزادی فردی است و قهرا مساوات را پایمال كرده و از بین برده اند. در اردوی شرق تكیه بر روی مساوات است، آزادی را از میان برده اند. در آنجا مساوات وجود ندارد، در اینجا آزادی وجود ندارد، و اینها از دو فلسفه مختلف سرچشمه می گیرد. البته مسئله مهم این است كه آیا این طور است كه یا تكامل فرد یا تكامل جامعه؟ یا سعادت فرد یا سعادت جامعه؟ یا اینكه یك راه طبیعی وجود دارد و آزادی، آن حق طبیعی انسان، یك حد معینی است كه از آن بیشتر دیگر آزادی نیست و تكامل هم بستگی به همین مقدار آزادی دارد؛ یعنی مكتب سوم. حالا این بحث دیگری است.