عین این جریان در جامعه هم هست. جامعه در هر مرحله ای كه باشد ضد و نفی و انكار خودش را در درون خودش دارد و همان منجر به كشمكش و حركت می شود و در نهایت امر منجر به تغییر كیفی جامعه یعنی منجر به انقلاب در جامعه و تبدیل شدن نظام اجتماعی جامعه به یك نظام اجتماعی دیگر می گردد، كه جبرا نظام اجتماعی جدید كاملتر از نظام اجتماعی سابق است. باز آن به نوبه خود ضد خودش را در درون خود پرورش می دهد، باز كشمكش پیدا می شود و در نهایت امر انقلاب كیفی پدید می آید و باز جامعه ای در سطحی بالاتر به وجود می آید. ریشه همه اینها هم در واقع ابزار تولید و روابط تولیدی است. جامعه در یك وضعی بهوجود می آید با یك وسایل تولید [1]بالخصوص، بعد در درون همین جامعه تدریجا یك نوع تضادی كه در واقع تضاد میان زیربنا و روبناست به وجود می آید، و تضاد كم كم منجر به انقلاب می شود. ما این حساب را باید همیشه در دست داشته باشیم كه جامعه همواره تقسیم می شود به دو طبقه: طبقه وابسته به وضع سابق و طبقه وابسته به ابزار تولید جدید. طبقه وابسته به وضع سابق می خواهد روبنای سابق را كه متناسب با ابزار تولید سابق بوده حفظ كند، و طبقه دیگر طبقه ای است كه وابسته به ابزار تولید جدید است و می خواهد روبنای جدید برای جامعه بسازد. این كشمكش در می گیرد ولی جبرا منته به پیروزی طبقه وابسته به ابزار تولید جدید خواهد شد. حال هركار كه به سود طبقه وابسته به گذشته جامعه باشد، آن كار ضد اخلاق است، هر شكلی بخواهید به آن بدهید و هر اسمی بخواهید روی آن بگذارید. اگر شما بگویید در این شهر مردمی هستند مستمند، فقیر، برهنه، گرسنه و احیانا از گرسنگی می میرند، بیمار دارند و دیگر كاری نیكتر و اخلاقی تر از این پیدا نمی شود كه من شكمهای یك عده مردم فقیر بیچاره گرسنه ای را سیر كنم، برهنه هایشان را بپوشانم و بیمارهایشان را معالجه كنم؛ می گوید: نه، این كافی نیست، باید ببینی كه این كار تو در چه جهتی است؟ آیا این كار تو جامعه را زودتر به انقلاب می كشاند (تكامل یعنی انقلاب، انقلاب هم یعنی تكامل) یا انقلاب را به تأخیر می اندازد؟ اگر این كار تو سبب تسریع انقلاب می شود اخلاقی است، و اگر سبب تأخیر انقلاب می شود ضد اخلاقی است. در مقابل، هركاری كه به نظر شما از آن كار بدتر و ضد اخلاقی تر نیست، آن را هم می گوید همین طور است. مثلاً فرض كنید مردم ظالم و ستمگری هستند و من می توانم كاری بكنم كه جلو ظلم آنها را بگیرم. می گوید: این كافی نیست برای اینكه بگوییم كار تو خوب است، باید ببینیم در نهایت امر چه اثری به جامعه می بخشد. ای بسا كارهایی كه شما آنها را كار اخلاقی و خیر می دانید سبب بشود كه انقلاب به تأخیر بیفتد، و انقلاب كه به تأخیر بیفتد یعنی تكامل به تأخیر افتاده. مثلاً اگر بنا بشود كه سعی شما در سیر كردن شكمها و پوشاندن برهنه ها و دارو رساندن به بیماران باشد، این سبب تسكین خاطر مردم محروم می شود، خشمشان را نسبت به طبقه حاكم فرو می نشاند و آرامش پیدا می كنند، بنابراین كار بدی است. بگذار هرچه بیشتر نابسامانی وجود داشته باشد تا او بیشتر تحریك بشود و بیشتر خشم بگیرد. اینكه شما می خواهید جلو آن ستمگر را بگیرید، اثرش آرام كردن مظلوم است. بگذار هرچه بیشتر ستم كند تا این مظلوم تضادش با او بیشتر بشود، فاصله اش با او بیشتر گردد، شكاف میان اینها عمیق تر بشود كه تا شكاف عمیق نشود انقلاب رخ نمی دهد، و جامعه هم راه تكامل را جز از طریق انقلاب طی نمی كند. پس روح مطلب این است. حال رسیدیم به اصل مطلب.

---