در این مكتب، منطق به طور كلی منطق دیالكتیك است و منطق دیالكتیك این اصول را بر همه پدیده ها حاكم می داند: اصل تضاد، نه به آن معنا كه دیگران می گفتند بلكه به معنای خاص خودش؛ یعنی این اصل كه هر چیزی نفی و ضد و انكار خود را در درون خودش دارد و به همین دلیل كه در واقع جنگ خود با خود را در درون خود دارد پویاست، در حال حركت است و ساكن نیست. پس اصل دومش می شود اصل حركت، كه حركت هم ناشی از تضاد است، آنهم تضادی كه از درون خود پدیده سرچشمه می گیرد نه تضاد یك شی ء بیرونی با پدیده. حركت منجر به یك سلسله تغییرات تدریجی می شود، بلكه حركت یعنی تغییر تدریجی.

ولی هر تغییر تدریجی منته به یك تغییر دفعی می شود، به این معنا كه هر تغییری در ابتدا جنبه كمّی دارد، یعنی افزایش عددی و مقداری دارد، یك مدتی كه این افزایش عددی و مقداری ادامه پیدا كرد كم كم می رسد به مرحله ای كه [تغییر كیفی حاصل می شود. ] به یك تعبیر، تغییر تدریجی منته به تغییر دفعی می شود و به تعبیر دیگر تغییر كمّی همیشه منته به تغییر كیفی می شود. مثال معروفی را هگل ذكر كرده است: اگر ما به آب حرارت بدهیم تدریجا گرم می شود. از صفر درجه می آید به یك درجه، پنج درجه، پنجاه درجه، نود درجه، همین طور تدریجا تغییر می كند. ولی به صد درجه كه می رسد ناگهان یك تغییر دفعی پیدا می شود و آن این است كه آب بخار می شود و به تعبیر دیگر تغییر كمّی تبدیل به تغییر كیفی می شود، یعنی از صد درجه به بالا اصلاً ماهیت آن عوض می شود، یعنی یك شی ء كه قبلاً مایع بود حالا شد گاز؛ تغییر ماهیت می دهد. در اثر این تغییر ماهیت قهرا قوانینی كه قبلاً بر آن حاكم بود- كه مثلاً چون مایع بود قوانین مایعات بر آن حاكم بود- دیگر نمی تواند حاكم باشد، قوانین دیگری كه قوانین گازها- مثلاً- باشد بر آن حاكم است. اینكه تغییر كمّی منجر به تغییر كیفی می شود در نتیجه همان تضاد است، چون گفتیم در نتیجه حركت است و حركت معلول تضادمی باشد. درجه حرارت كه بالا می رود و به عبارت دیگر تغییر كمّی كه بیشتر می شود، به معنی این است كه تضاد درونی شی ء بیشتر می گردد. و اینكه تغییر كمّی تبدیل به تغییر كیفی می شود معنایش این است كه این تضاد و كشمكش به نهایت درجه خود رسیده است و در نهایت درجه، آن ضدی كه از درون اصل خودش به وجود آمده بود (گفتیم هر شی ء ضد خودش را در درون خودش دارد) پیروز شده است، و آن كه پیروز می شود، تضاد كه به مرحله نهایی می رسد، این حالت انقلابی كه به وجود می آید، در واقع حالت سوم به وجود آمده. حالت اول در واقع حالت تولد است: همان ابتدا كه شی ء به وجود می آید. حالت دوم حالت رشد شی ء است، حالت برخورد شی ء با ضد خودش. و حالت سوم آن حالت تغییر كیفی است، آن حالتی كه این دو ضد بالاخره به شكل یك شی ء سوم در می آیند كه مرحله تكامل یافته آن است. پس همیشه جریان طبیعت چنین جریانی است: شی ء به وجود می آید در حالی كه ضد خودش را در درون خود دارد. كشمكشی بین خودش و نفی خودش، خودش و انكار خودش به وجود می آید. این كشمكش منجر به حركت می شود، و در نهایت امر ایندو با یكدیگر به نوعی در سطح بالاتر تركیب می شوند كه این همان حالت تغییر كیفی است. وقتی كه تركیب می شوند، آن حالت بعدی تكامل یافته حالات قبلی است [و به عبارت دیگر] حالت تكامل یافته است.