دیگر اینكه آیا می شود میان اینها تفكیك كرد؟ یعنی آیا می شود یك عقیده و ایمانی حقیقت باشد ولی به زیان بشر باشد، و عقیده و ایمان دیگری پوچ باشد ولی به سود بشر؟ نه. (خیلی به اجمال می گویم تا به بحثهای خودم برسم) نظر قرآن این است كه حقیقت بودن یا ارزش نظری با خیر بودن یعنی ارزش عملی مساوی است.

هرچه حقیقت باشد، هر عقیده و ایمانی كه بر حقیقت استوار باشد، به زیان بشر نیست. چنین نیست كه یك عقیده و ایمان، درست است، حقیقت است، واقعیت هم آن طور است ولی بهتر این است كه انسان به آن اعتقاد نداشته باشد بلكه به خلافش كه پوچ است اعتقاد داشته باشد، و خیر بشر در خلاف اوست. عكس قضیه: یك عقیده ای، یك ایمانی بی پایه و پوچ است ولی در عین اینكه پوچ است برای بشر خوب است و اگر به آن اعتقاد داشته باشد این اعتقاد به سود اوست. نه، این طور نیست. ممكن است یك سخن پوچی، یك حرف باطلی، در یك مدت موقت به سود برخی افراد- نه همه بشر- باشد، اما این همان است كه قرآن اسمش را «باطل» می گذارد و می گوید به سود انسان نیست، دوام هم پیدا نمی كند. وقتی كه فهمیدیم حق (یعنی حقیقت و واقعی بودن) با خیر (یعنی مفید بودن) مساوی است، جواب سؤال دوم هم روشن می شود و كسی نمی تواند بگوید اگر چیزی واقعی بود ولی زیانمند چطور؟ یا اگر چیزی سودمند بود و غیرواقعی چطور؟ نه، ما دو شق بیشتر نداریم: یا یك عقیده و ایمان حقیقت است و خیر هم هست، یا پوچ است و برای بشریت زیانمند. پس سؤال به این صورت باید طرح بشود: آیا پوچ و زیانمند با حقیقت و خیر از نظر شانس باقی ماندن یكسانند یا در جهان همان طور كه در یك اندام اگر به عللی عضو زایدی پیدا بشود دستگاه منظم خلقت تدریجا آن را حذف می كند، در عقاید و ایمان هم ممكن است هزارها عقیده پوچ و باطل در میان بشر پیدا بشود و یك مدت موقت هم باقی باشد ولی دستگاه خلقت تدریجا آنها را حذف می كند و از بین می برد؟ این همان جنگ حق و باطل است كه قرآن می گوید باطل یك جَوَلانی دارد ولی بعد از مدت موقتی از بین می رود و حق یعنی حقیقت به دلیل اینكهمساوی با سودمندی [1]و خیر است برای همیشه باقی است. آیه ای كه خواندم مفادش همین است. فَأَمَّا اَلزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمّا ما یَنْفَعُ اَلنّاسَ فَیَمْكُثُ فِی اَلْأَرْضِ. این آیه از معجزات بیّن قرآن است؛ یعنی از نظر محتوا آنچنان در اوجی عالی است كه امكان ندارد یك بشر، آنهم درس نخوانده، با فكر خودش بتواند این گونه سخن بگوید. مثال برای حق و باطل ذكر می كند. از آب باران مثال می آورد كه به كوهها و دره ها می ریزد و بعد سیل تشكیل می شود. جریان سیل كف به وجود می آورد. بعد كف روی سیل را می پوشاند و یك آدم ظاهربین، آب را كه حقیقت است مغلوب كف كه پوك و پوچ و باطل است می پندارد. ولی قرآن می گوید: نه، كف می رود و آب می ماند. مَثَل آب مثل حق است و مثل كف مثل باطل. حق به این دلیل باقی می ماند كه نافع است. یعنی قرآن در اینجا حق را مساوی با نافع دانسته و تفكیك نكرده. این مطلبی بود كه خواستم مقدمتا در مسئله «بحرانهای معنوی عصر حاضر» عرض بكنم و بحث درباره آن احتیاج به وقت بیشتری دارد.

---