همان طور كه عرض كردم ترس از اینكه مبادا ماتریالیسم از بین برود و خدا و مذهب بیاید، موجب اظهار این نظریات شده است. بعضی شان می گویند: اگر خدا و مذهب بیاید پس آزادی عملی كه من می خواهم داشته باشم چه می شود؟ یك عده می گویند: مبادا دوره قرون وسطی برگردد؛ اگر نگوییم «ماتریالیسم» ، معنایش این است كه قبول كرده ایم كه قرون وسطی برگردد. حالا این سخن باز برای فرنگیها خیلی عجیب نیست، برای مردم ما عجیب است. عجیب این است كه مردم ما هم گاهی صحبت از قرون وسطی می كنند. در ایران صحبت از قرون وسطی می كند! قرون وسطی مال اروپاست. برای اروپا قرون وسطی یعنی دوره انحطاط. آن دوره ای كه برای او قرون وسطی است، برای تو دوره تمدن و فرهنگ است و افتخار توست. هزارسال پیش یعنی دوره ابوریحان بیرونی، ابوعلی بن سینا، فارابی، ابن رشد، ابن هیثم و غیره یكی از مشعشع ترین دوره های تمدن و فرهنگ بشری است كه مال توست. تو چرا تاریخ او را به خودت می بندی؟ ! می گوید: ما می خواهیم قرون وسطی برنگردد! برای تو اگر قرون وسطی برگردد نهایت افتخار است. امروز هم اگر در دنیا ابوعلی سینایی وجود داشته باشد مجسمه اش را می ریزند، اگر ابوریحان بیرونی وجود داشته باشد پایش را می بوسند. آنها می گویند قرون وسطی، ما هم می گوییم بله قرون وسطی. آنها می گویند قرون وسطی برنگردد، ما هم می گوییم قرون وسطی برنگردد. آنها قرون وسطی دارند، ولی ما اساسا قرون وسطی نداریم. البته ما دوره انحطاط داریم ولی دوره انحطاط ما مقارن با قرون وسطای آنها نیست. برای ما قرون وسطای آنها قرون جدید خودمان است یعنی این پنج شش قرن اخیر، نه آن دوره ای كه آنها قرون وسطی می گویند. دوره قرون وسطای آنها دوره تمدن و فرهنگ ماست، دوره افتخار ماست. از جمله مسائل كه [از ترس بازگشت خدا و مذهب ] از آن فرار می كنند مسئله «خود» است، كه چون وقت گذشته است در چند كلمه خلاصه و مختصر می كنم. این مسئله هم امروز روشن شده است. آن بیانی كه درباره «خود» عرض كردیم، در قرآن است، كلام یكی از علمای اسلامی نیست كه بگوییم شاید امروز از دیگران یاد گرفته است. در قرآن است از هزار و چهارصد سال پیش؛ امروز تازه به این مسئله پی برده اند. اگر بنا بشود بگوییم كسی از كسی گرفته، باید بگوییم اینها از قرآن گرفته اند. قرآنِ هزار و چهارصد سال پیش كه نمی تواند از اینها گرفته باشد. آن مسئله این است كه انسان خود را گم می كند، خود را فراموش می كند و غیر خود را خود می پندارد؛ و اخلاق، بازگشت انسان به بازیافتن خود اصیل و خود واقعی خویش است. راجع به اینكه خود واقعی انسان چیست، قبلاً مقداری عرض كردم.