در قرآن و در متون اسلامی، ما به منطقی برمی خوریم كه اگر وارد نباشیم شاید خیال كنیم تناقضی در كار است. مثلاً در قرآن وقتی سخن از نفس انسان یعنی «خود» انسان به میان می آید، گاهی به این صورت به میان می آید: با هواهای نفس باید مبارزه كرد، با نفس باید مجاهده كرد، نفس «امّارةٌ بالسّوء» است، أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوی . `فَإِنَّ اَلْجَنَّةَ هِیَ اَلْمَأْوی [1]هركس كه از مقام پروردگارش بیم داشته باشد و جلو نفس را از هواپرستی بگیرد، مأوی و جایگاه او بهشت است، فَأَمّا مَنْ طَغی . `وَ آثَرَ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا. `فَإِنَّ اَلْجَحِیمَ هِیَ اَلْمَأْوی [2]. اَفَرَاَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلهَهُ هَویهُ [3]آیا دیدی آن كسی را كه هوای نفس خودش را معبود خویش قرار داده است؟ همچنین از زبان یوسف صدّیق نقل می كند كه به یك شكل بدبینانه ای به نفس خودش می نگرد، می گوید: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ اَلنَّفْسَ لَأَمّارَةٌ بِالسُّوءِ [4]. در ارتباط با حادثه ای كه مورد تهمت قرار گرفته است، با اینكه صددرصد به اصطلاح برائت ذمّه دارد و هیچ گونه گناه و تقصیری ندارد، در عین حال می گوید من نمی خواهم خودم را تنزیه كنم و بگویم كه من بالذات چنین نیستم، من نمی خواهم خودم را تبرئه كنم چون می دانم كه نفس، انسان را به بدی فرمان می دهد. پس [طبق این آیات ] آن چیزی كه در قرآن به نام «نفس» و «خود» از او اسم برده شده چیزی است كه انسان باید با چشم بدبینی و به چشم یك دشمن به او نگاه كند، نگذارد او مسلط بشود، و او را همیشه مطیع و زبون نگه دارد. در مقابل، ما به آیات دیگری برمی خوریم كه از نفس- كه باز معنایش «خود» است- تجلیل می شود: وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اَللّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ [5]از آن گروه مباشید كه خدای خود را فراموش كردند، خدا هم خودشان را، نفسشان را از آنها فراموشاند. خوب، اگر این نفس همان نفس است چه بهتر كه همیشه در فراموشی باشد. قُلْ إِنَّ اَلْخاسِرِینَ اَلَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ [6]بگو باختگان، زیان كردگان، آنها نیستند كه ثروتی را باخته و از دست داده باشند (یعنی آن یك باختن كوچك است) ، باختن بزرگ این است كه انسان نفس خود را ببازد، «خودِ» خود را ببازد و به اصطلاحِ اگزیستانسیا لیستهای امروز خویشتنِ خود را ببازد. ثروت، سرمایه مهمی نیست؛ بزرگترین سرمایه های عالَم برای یك انسان، نفس خود انسان است. اگر كسی خود را باخت دیگر هرچه داشته باشد گویی هیچ ندارد، كه به این تعبیر باز هم ما در قرآن داریم. تعبیراتی از قبیل فراموش كردن خود، باختن خود، فروختن خود، به شكل فوق العاده شدیدی نكوهش شده كه انسان نباید خودش را فراموش كند، نباید خودش را ببازد، نباید خودش را بفروشد، و از طرف دیگر انسان باید با هوای خودش مبارزه كند كه این «خود» فرمان به بدی می دهد. از جمله قرآن می گوید: آیا دیدی آن كسی را كه خواسته های خود را معبود خویش قرار داد؟

---