اینكه انسان آنجا هم كه راستی واقعا فلسفه خودش را صددرصد از دست می دهد و از راستی انسان دریای خون جاری می شود، بگوید در اینجا هم باید راست گفت، همان رو گرفتن از خروس است. منتها اسلام در اینجا سخن دیگری نیز گفته است كه نكته خیلی بزرگی است. می گوید: برای اینكه روحت به دروغ گفتن عادت نكند، در آنجا كه اجبار پیدا می كنی [چیزی به ذهنت خطور بده و به زبانت چیز دیگری بیاور. ] و تا اجبار نباشد نمی توانی چنین كنی. همان طور كه عرض كردم دروغ منفعت خیز را با دروغ مصلحت آمیز اشتباه نكنید. فقه اسلامی می گوید آنجا كه واقعا مصلحت است و از یك راستی مفسده ها برای جامعه بپا می شود (مثلاً جاسوسهای دشمن در پی افراد مظلومی دارند خانه به خانه می گردند. از تو می پرسند. می گویی من آدم راستگویی هستم، باید به آنها اطلاع بدهم كجا هستند. تو جانی هستی نه راستگو) آنجا كه مجبور هستی به خاطر یك مصلحت و نه به خاطر منفعت دروغ بگویی، برای اینكه ذهنت كج نشود و به انحراف عادت نكند، یك چیزی به ذهنت خطور بده و به زبانت چیز دیگری بیاور. مثلاً وقتی می گوید: ندیدی؟ بگو: نه، ولی مقصودت از «نه» [چیز دیگری باشد] ، در ذهنت یك چیز دیگری را خطور بده.

مستقیم ذهنت را با دروغ مواجه نكن كه ذهنت به دروغ گفتن عادت نكند. اسم این «توریه» است. امیرالمؤمنین علیه السلام از پیغمبر صلی الله علیه وآله نقل می كند كه فرمود: لا یستقیم ایمان عبد حتی یستقیم قلبه و لا یستقیم قلبه حتی یستقیم لسانه [1]. حالا بعضی هم دائما دروغ می گویند و اسمش را توریه می گذارند، و دیده ام این جور اشخاص را. من به آنها كار ندارم. حقیقت را دارم می گویم. اینها یك سلسله انتقادهایی است كه بر نظریه جناب كانت وارد است، در عین اینكه در نظریه او عناصر بسیار صحیحی هم وجود دارد. فردا شب ان شاءاللّه راجع به نظریه «زیبایی» بحث می كنم، نظریه كسانی كه اخلاق را از مقوله جمال و زیبایی می دانند. و لا حول و لا قوة الاّ باللّه العلی العظیم. باسمك العظیم الاعظم الاجلّ الاكرم یا اللّه. . . خدایا! دلهای ما را به نور ایمان منوّر بگردان، ما را با حقایق دین مقدس اسلام آشنا بفرما، ما را قدردان اسلام و قرآن قرار بده، قدردان پیغمبر و آل قرار بده، اموات ما مشمول رحمت خودت بفرما. و عجّل فی فرج مولانا صاحب الزمان.

---