صحیفه سجادیه دعاهای بسیار معتبری است- هم از نظر سند و هم از نظر مضمون- از زین العابدین علی بن الحسین سلام اللّه علیه كه علمای شیعه از صدر اسلام به این كتاب توجه كرده اند، و بعد از قرآن تنها مجموعه ای است كه از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری به صورت یك كتاب در دست بوده است. نهج البلاغه هم كتاب است ولی نهج البلاغه خطب [و نامه ها و كلمات قصار] علی علیه السلام است كه در میان مردم متفرق بود، سید رضی در قرن چهارم اینها را جمع كرد و به صورت یك كتاب درآورد. اصول كافی در قرن چهارم به صورت یك كتاب جمع آوری شده و كتابهای دیگری قبل از اصول كافی بوده است. كتابهایی مثل مصحف فاطمة سلام اللّه علیها و كتاب علی علیه السلام- كه گاهی ائمه از آن اسم می بردند- الآن در دست ما نیست.

بنابراین بعد از قرآن، قدیمترین كتاب شیعی كه از اول به صورت كتاب به وجود آمده و الآن در دست ماست صحیفه سجادیه است كه جناب زیدبن علی بن الحسین وقتی كه در جنگ با امویان شهید می شد همین كتاب همراهش بود و آن را به كسی سپرد، و از آن دو نسخه بوده كه در ابتدای صحیفه این را نوشته اند. صحیفه سجادیه دعاهای زیادی دارد. حالا من نمی خواهم درباره ارزش صحیفه صحبت بكنم كه از بحث خودم دور بشوم. یكی از دعاهای صحیفه سجادیه دعایی است به نام «دعای مكارم الاخلاق» یعنی دعای اخلاق مَكرُمتی. قبلاً این حدیث را خواندم كه پیغمبر اكرم- به تعبیری كه اهل تسنن روایت كرده اند- فرمود: بُعِثْتُ لاُِتـ- َمِّمَ مَكارِمَ الاَْخْلاقِ [1]و به تعبیری كه شیعه روایت كرده اند فرمود: عَلَیْكُمْ بِمَكارِمِ الاَْخْلاقِ فَاِنَّ رَبّی بَعَثَنی بِها. و گفتیم شاید هر دو تعبیر در دو نوبت از زبان پیغمبر اكرم صادر شده باشد، ولی مضمون به هرحال یكی است. اسم این دعا دعای مكارم الاخلاق است، شاید به این علت كه یك جمله از آن این است: وَ هَبْ لی مَعالِیَ الاَْخْلاقِ [2]. اگر ما در این شبها فرصت پیدا بكنیم قسمتهایی از این دعای شریف را برای شما بخوانیم [بسیار مناسب است، زیرا برای ] معرفی مكتب اخلاقی اسلام یكی از بهترین نمونه ها دعای مكارم الاخلاق است. و از جمله آرزوهایی كه من سالهاست دارم این است كه یك وقتی توفیق پیدا بكنم این دعا را به فارسی ترجمه و مخصوصا شرح بكنم، فلسفه ها و نكاتی را كه در این دعای شریف هست تشریح كنم و در اختیار فارسی زبانان خودمان قرار بدهم. این جزء آرزوهای من است. امیدوارم خدای متعال این توفیق را به من عنایت كند و خود وجود مقدس علی بن الحسین سلام اللّه علیه از خدای متعال بخواهد كه این توفیق برای من پیدا بشود. حالا من قسمتی از این دعا را می خوانم برای همین نمونه ها.

هركس كه این مضمونها را بشنود و انسانی را كه آرزویش این جور شدن است- و البته او این جور هست و دارد به همه یاد می دهد كه انسانِ اسلام باید این جور باشد- در نظر بگیرد، با خود می گوید: چگونه است كه این كارها اینقدر ارزش و قیمت پیدا می كند؟ این دعا هر قسمتش با صلوات شروع می شود. حضرت یك صلوات بر پیغمبر و آل پیغمبر می فرستد، بعد چند جمله دعا می كند، دومرتبه صلوات می فرستد. و حال قسمتی از این دعا: به خدای خود عرض می كند: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ سَدِّدْنی لاَِنْ اُعارِضَ مَنْ غَشَّنی بِالنُّصْحِ پروردگارا درود بفرست بر پیامبر و آل پیامبر و به من توفیق بده كه با آن كسانی كه با من دغلی می كنند (به ظاهر دوستی می كنند ولی در باطن می خواهند به من بدی كنند) با خیرخواهی معارضه كنم. وَ اَجْزِیَ مَنْ هَجَرَنی بِالْبِرِّ آن كسانی كه مرا ترك و رها كرده اند، دوستانی كه دیگر به سراغ من نمی آیند، جزای آنها را كف دستشان بگذارم؛ چگونه؟ در مقابل اینكه آنها مرا ترك كردند و ترك احسان كردند، من نسبت به آنها برّ و احسان بكنم. وَ اُثیبَ مَنْ حَرَمَنی بِالْبَذْلِ پاداش بدهم آن كه مرا محروم كرده است، به اینكه به او ببخشم. وَ اُكافِیَ مَنْ قَطَعَنی بِالصِّلَةِ و مكافات بدهم هركس با من قطع رابطه می كند (ارحام و دوستانی كه قطع صله رحم یا قطع صله مودّت می كنند) [به اینكه رابطه را برقرار كنم. ] آنها می بُرند، من پیوند كنم. مكافات من این باشد كه آنها این رابطه را می بُرند، من در مقابل وصل كنم؛ آنها فصل می كنند، من وصل كنم. وَ اُخالِفَ مَنِ اغْتابَنی اِلی حُسْنِ الذِّكْرِ مخالفت كنم با آن كسانی كه از من غیبت می كنند، پشت سر من از من بدگویی می كنند، و مخالفتم با غیبت كن های خودم این باشد كه پشت سر آنها همیشه نیكی آنان را بگویم. وَ اَنْ اَشْكُرَ الْحَسَنَةَ وَ اُغْضِیَ عَنِ السَّیِّئَةِ نیكیهای مردم را سپاسگزار باشم و از بدیهای آنها چشم بپوشم. این چه آرزویی است برای انسان؟ حالا اعمّ از اینكه ما خودمان اهل این آرزوها باشیم یا نباشیم، اهل این عملها باشیم یا نباشیم، آیا اینها یك امور قابل ستایش در حد اعلی هست یا نه؟ آیا این امور ارزش دارد یا ارزش ندارد؟ گرانبهاست یا گرانبها نیست؟ ارزشش چه نوع ارزشی است؟ آیا انسانی كه این گونه است، در نظر ما یك قهرمان هست یا نیست؟ قهرمان است. این قهرمانی یعنی چه؟ راز این قهرمانی در كجاست؟ این است معنی سؤالی كه پی درپی طرح می كنیم تا بعد جوابش را بدهیم:

راز اخلاقی بودن این كارها، این فكرها، این نیتها، این میلها، این اراده ها در كجاست؟

---