حال اخلاق به طور كلی- یا به تعبیر رسول اكرم اخلاق مكرمتی- چیست و ما از كجا باید شروع كنیم؟ گفتیم ما از مسلّمات و مسائل مسلّم آغاز می كنیم، به مسائل مشكوك كه یك مكتب ممكن است آن را اخلاقی بداند و مكتب دیگر اخلاقی نداند فعلاً كار نداریم. آنچه مسلّم است این است كه در میان كارهای انسان اغلب كارها را كار طبیعی و فعل طبیعی می نامند نه اخلاقی؛ در این كارها اخلاق صدق نمی كند.

مثلاً انسان از این مجلس برمی خیزد و به خانه اش می رود، احساس گرسنگی می كند غذا می خورد، احساس خستگی می كند به بستر می رود و می خوابد، احساس تشنگی می كند آب می نوشد. این افعال را افعال طبیعی می گویند، یعنی كارهای عادی؛ طبیعت انسان چنین چیزی را اقتضا كرده. یك كودك گرسنه می شود، از گرسنگی احساس رنج می كند و می داند خوردن غذا هم لذت دارد. برای اینكه این رنج را از خودش دور كند و به لذتی نائل بشود، غذا می خورد. وقتی بزرگتر شد و به فایده غذا هم پی برد، می داند كه سلامت و حیاتش در گرو این غذاست، اگر غذا نخورد سلامت و حیاتش در خطر است. خواب و صدها كار دیگر همین طور است. تمام فعالیتهای معاشی كه انسان می كند كه در آن فعالیتها هدفش فقط معاش و زندگی عادی است كارهای طبیعی است. یك تاجر در دفتر تجارتشمشغول فعالیت و داد و ستد و در طلب سود بیشتر است؛ این یك كار عادی و طبیعی در انسان است و ناشی از سودطلبی و نفع جویی انسان كه انسان سود و فایده ای را برای خود بخواهد، یا دفع زیان از خود. انسان احساس كسالت می كند، به طبیب مراجعه می كند برای دفع زیان و ضرر، زیرا بیماری زیان است. این هم یك كار عادی و طبیعی است در سطح كارهای حیوانات. در این حد، این كارها نه قابل ستایش و آفرین اند كه آفرین بر فلان كس، گرسنه شد غذا خورد؛ آفرین بر فلان كس، خسته شد خوابید؛ آفرین بر فلان كس، دنبال پول می رود؛ و نه قابل نكوهش، نفرین و ناآفرین (می گویند نفرین مخفف ناآفرین است) كه نفرین بر فلان كس، گرسنه می شود غذا می خورد، تشنه می شود آب می نوشد. آنجا نه ستایش و تقدیس و مرحبا و بارك اللّه است و نه نكوهش؛ هیچ كدام از اینها وجود ندارد؛ فعلی است طبیعی و عادی. همین طور كه كار یك حیوان نه ستایش دارد نه نكوهش، كار طبیعی انسان نیز مادامی كه با آن انگیزه های طبیعی صورت می گیرد و امر دیگری ضمیمه نمی شود ستایش و آفرین ندارد و نكوهش و ناآفرین هم ندارد. اینها را فعل طبیعی می نامیم. صفاتی هم كه مربوط به افعال طبیعی باشد صفات طبیعی است. میلهای مربوط به این گونه كارها در انسان مانند میل به غذا خوردن، میل به خوابیدن، میل به آب نوشیدن، میل جنسی میل طبیعی است و نه ستایش دارد نه نكوهش، عادی است، یعنی در سطح عادی است، نه بالاتر و نه پایین تر. اندیشه های مربوط به این كارها عینا همین جور است، اندیشه هایی است عادی و طبیعی؛ این اندیشه ها نه قابل ستایش و آفرین است نه قابل نكوهش و ناآفرین. اما انسان اختصاصا چنین است [كه دارای افعال اخلاقی است ] و این دیگر در غیر انسان نیست و لهذا اگر انسان این گونه تعریف بشود: انسان حیوانی است اخلاقی، این تعریف تعریف غلطی نیست؛ یعنی فعل اخلاقی یك فعل انسانی است كما اینكه فعل ضد اخلاقی هم مربوط به انسان است. حیوان نه می تواند فعل اخلاقی انجام بدهد و نه می تواند فعل ضد اخلاقی انجام بدهد. او همیشه در همان سطح عادی قرار گرفته است.