مسئله دیگری كه در پایان بحث باید طرح كنیم مسئله «جزیه» است. در متن آیه كریمه آمده است كه با اهل كتاب (مطلقاً یا آنان كه ایمانشان حقیقی و واقعی نیست) بجنگید تا آنگاه كه جزیه بدهند. جزیه چیست؟ آیا جزیه یعنی باج دادن و باج گرفتن؟ آیا مسلمانان كه در گذشته جزیه می گرفتند در واقع و نفس الامر باج می گرفتند؟ باج به هر شكل باشد زور است و ظلم است و خود قرآن ظلم را به هر شكل و به هر صورتی نفی می كند. جزیه از ماده جزاست. جزا در لغت عرب، هم در مورد پاداش به كار برده می شود هم در مورد كیفر. اگر جزیه جزای كیفر باشد، می شود كسی ادعا كند كه این مفهومش همان باج گرفتن است، ولی اگر مفهومش پاداش باشد- كه هست- موضوع عوض می شود.

قبلاً گفتیم كه برخی ادعا كرده اند كه اساساً جزیه لغت معرّب است نه عربی، و فارسی هم هست، معرّب كلمه «گزیه» است و گزیه لغتی فارسی است و همان مالیات سرانه ای بوده است كه برای اولین بار انوشیروان در ایران وضع كرد. وقتی كه این لغت آمد در میان اعراب، طبق قاعده معمول، گاف تبدیل به جیم شد و عربها به جای «گزیه» گفتند «جزیه» . پس جزیه مفهومش مالیات است و بدیهی است كه مالیات دادن غیر از باج گرفتن است. خود مسلمین نیز باید انواعی مالیات بدهند.

چیزی كه هست شكل مالیات اهل كتاب با مالیاتی كه مسلمین می پردازند فرق می كند. ولی این نظر نظری است كه متكی بر یك دلیل نیست. بعد هم ما به لغت كار نداریم، ریشه لغوی اش هرچه می خواهد باشد ما باید از روی احكامی كه اسلام در مورد جزیه وضع كرده است ببینیم ماهیت آن چیست؟