محقق ده كتاب عبادات را به این ترتیب ذكر می كند:

1. كتاب الطهارة. طهارت بر دو قسم است: طهارت از خُبث یا آلودگیهای ظاهری و جسمی و عارضی، و طهارت از حَدَث یعنی آلودگی معنوی طبعی. طهارت از خبث عبارت است از تطهیر بدن یا لباس یا چیز دیگر از امور ده گانه ای كه اصطلاحاً «نجاسات» خوانده می شوند از قبیل: بول، غایط، خون، منی، میته و غیره؛ و طهارت از حدث عبارت است از وضو و غسل و تیمم كه شرط عبادات از قبیل نماز و طواف است و با یك سلسله اعمال طبیعی مانند خواب، ادرار، جنابت و غیره باطل می شود و باید تجدید شود.

2. كتاب الصلوة. در این كتاب درباره نمازهای واجب یعنی نمازهای یومیه، نماز عیدین، نماز میت، نماز آیات، نماز طواف و نمازهای نافله یعنی نمازهای مستحبی از قبیل نوافل یومیه و غیره، و درباره شرایط و اركان و مقدمات و موانع و قواطع و خلل نماز، و همچنین درباره انواع نماز از قبیل نماز حاضر و نماز مسافر یا نماز فرادی و نماز جماعت و یا نماز اداء و نماز قضاء به تفصیل بحث می شود.

3. كتاب الزكوة. زكات نوعی پرداخت مالی است شبیه به مالیات كه به نُه چیز تعلق می گیرد: طلا، نقره، گندم، جو، خرما، مویز، گاو، گوسفند، شتر. در فقه درباره شرایط تعلق زكات به این امور نُه گانه و درباره مقدار زكات و درباره مصرف آن كه به چه مصارفی باید برسد بحث می شود. در قرآن زكات غالباً همردیف نماز ذكر می شود. در قرآن از مسائل زكات فقط مصارف آن توضیح داده شده است آنجا كه می فرماید: إِنَّمَا اَلصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ اَلْمَساكِینِ وَ اَلْعامِلِینَ عَلَیْها وَ اَلْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی اَلرِّقابِ وَ اَلْغارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ وَ اِبْنِ اَلسَّبِیلِ [1].

صدقات برای نیازمندان و تهیدستان و مأموران جمع آوری آنها، و مردمی كه باید دل آنها به دست آید، و در راه آزادی بردگان، و قرض داران و در راه خیری كه به خدا منتهی گردد و مسافران بی توشه می باشد.

4. كتاب الخُمس. خمس نیز مانند زكات نوعی پرداخت مالی شبیه مالیات است.

خمس یعنی یك پنجم. از نظر اهل تسنن تنها غنائم جنگی است كه یك پنجم آن به عنوان خمس باید به بیت المال منتقل شود و صرف مصالح عموم گردد. ولی از نظر شیعه غنائم جنگی یكی از چیزهایی است كه باید خمس آن پرداخت شود؛ علاوه بر آن، معادن، گنجها، مالهای مخلوط به حرام كه تشخیص آنها و مالك آنها مقدور نیست، زمینی كه كافر ذمّی از مسلمان می خرد، آنچه از طریق غوّاصی به دست می آید و مازاد عواید سالانه نیز باید تخمیس شوند و خمس آنها داده شود. خمس در مذهب شیعه بودجه هنگفتی است كه قسمت مهم بودجه یك كشور را می تواند تأمین كند.

5. كتاب الصّوم. صوم یعنی روزه. چنانكه می دانیم در حال روزه از خوردن و آشامیدن، آمیزش جنسی و سر زیر آب فرو كردن و غبار غلیظ به حلق فرو بردن و برخی چیزهای دیگر باید اجتناب كرد. هر سال قمری یك ماه یعنی ماه مبارك رمضان بر هر مكلف بالغی كه عذری نداشته باشد واجب است روزه بگیرد. روزه به طور كلی در غیر ماه رمضان مستحب است. دو روز در سال روزه حرام است: عید فطر و عید اَضحی . بعضی روزها روزه مكروه است مانند روز عاشورا.

6. كتاب الاعتكاف. اعتكاف به حسب معنی لغوی یعنی مقیم شدن در یك محل معین. ولی در اصطلاح فقهی عبارت است از نوعی عبادت كه انسان سه روز یا بیشتر در مسجد مقیم می شود و پا بیرون نمی گذارد و هر سه روز روزه می گیرد. این كار شرایط و احكامی دارد كه در فقه مسطور است. اعتكاف فی حد ذاته مستحب است نه واجب، ولی اگر انسان آن را شروع كرد و دو روز گذشت روز سوم واجب می شود. اعتكاف باید در مسجد الحرام یا مسجد النبی یا مسجد كوفه یا مسجد بصره صورت گیرد و حداقل این است كه در یك مسجد جامع یك شهر صورت گیرد.

اعتكاف در مساجد كوچك جایز نیست. پیغمبر اكرم دهه آخر رمضان اعتكاف می فرمود.

7. كتاب الحج. حج همان عمل معروفی است كه در مكه و اطراف مكه وسیله حجّاج انجام می شود و معمولاً توأم با عمره است. اعمال حج عبارت است از:

احرام در مكه، وقوف در سرزمین عرفات، وقوف شبانه در سرزمین مشعر، رمی جمرة العقبه، قربانی، حلق یا تقصیر، طواف، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف النساء، نماز طواف النساء، رمی جمرات، بیتوته در منی .

8. كتاب العمرة. عمره نیز نوعی حج كوچك است ولی معمولاً برای حجّاج واجب است كه اول عمره را بجا آورند و بعد حج را. اعمال عمره عبارت است از:

احرام در یكی از میقاتها، طواف خانه كعبه، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، تقصیر.

شیخ بهائی برای اینكه اعمال عمره و حج و ترتیب آنها در اذهان طلاب باقی بماند آنها را با رمز حرف اول آنها در یك شعر جمع كرده است و آن این است:

به این ترتیب:

الف احرام.

ط طواف.

ر ركعتین طواف.

س سعی بین صفا و مروه.

ت تقصیر.

مجموع اینها كلمه «اطرّست» را تشكیل می دهد كه رمز عمره است. و باز:

الف احرام.

و وقوف در عرفات.

و وقوف در مشعر الحرام.

الف افاضه (یعنی كوچ كردن) از عرفات و مشعر به سرزمین منی .

ر رمی جمرة العقبهن نحر یعنی قربانی.

ح حلق یعنی تراشیدن سر، و برای كسی كه حج او حج اول نیست چیدن مقداری مو یا ناخن.

ط طواف حج.

ر ركعتین طواف حج.

س سعی میان صفا و مروه.

ط طواف النساء.

ر ركعتین طواف.

م مبیت (یعنی بیتوته) در منی .

ر رمی جمرات.

بنا بر آنچه ما اعمال حج را شرح دادیم مجموع اعمال سیزده تاست ولی در این شعر چهارده تا آمده است. سرّ این مطلب این است كه شیخ بهائی افاضه از عرفات و مشعر- یعنی كوچ كردن از آنجا- به طرف منی را عملی مستقل شمرده است، در صورتی كه عمل مستقل نیست.

9. كتاب الجهاد. در این كتاب مسئله جنگهای اسلامی مطرح است. اسلام دین اجتماعی و مسئولیتهای اجتماعی است. از این رو جهاد در متن دستورات اسلام قرار گرفته است. جهاد بر دو قسم است: ابتدائی و دفاعی. از نظر فقه شیعه جهاد ابتدائی منحصراً زیر نظر پیغمبر اكرم یا امام معصوم می تواند صورت گیرد و لاغیر.

اینچنین جهادی تنها بر مردان واجب است ولی جهاد دفاعی در همه زمانها بر همه مردم اعمّ از مرد و زن واجب است.

ایضاً جهاد یا داخلی است یا خارجی. اگر گروهی از مردم بر امام مفترَض الطاعة مسلمین خروج كنند آنچنانكه خوارج یا اصحاب جمل و اصحاب صفّین كردند جهاد با آنها نیز واجب است. در فقه، احكام جهاد و احكام ذمّه یعنی شرایط پذیرفتن غیر مسلمان تحت عنوان تابعیت دولت اسلامی و همچنین درباره صلح میان دولت اسلامی و دولت غیر اسلامی به تفصیل بحث می شود.

10. امر به معروف و نهی از منكر. اسلام به حكم اینكه دین اجتماعی و مسئولیتهای اجتماعی است و محیط مناسب را شرط اصلی اجرای برنامه آسمانی و سعادت بخش خود می داند، یك مسئولیت مشترك برای عموم به وجود آوردهاست. همه مردم موظفند كه پاسدار فضیلتها و نیكیها و نابود كننده بدیها و نادرستیها باشند. پاسداری نیكیها به نام «امر به معروف» و ستیزه گری با بدیها «نهی از منكر» نامیده می شود. «امر به معروف و نهی از منكر» در فقه اسلامی شرایط و مقررات و نظاماتی دارد كه در فقه مسطور است.

تا اینجا ده باب عبادات پایان می پذیرد و نوبت عقود می رسد.

---