همچنانكه در درسهای پیش یادآوری كرده ایم یكی از مقدمات آشنایی با یك علم این است كه شخصیتها و صاحبنظران معروف آن علم كه عقاید و آرائشان در آن علم مورد توجه است و همچنین تألیفات و آثار و كتب مهمی كه در آن علم نگاشته شده است و مورد استناد و نقل واقع می گردد مورد شناسایی قرار گیرد.

علم فقه- یعنی فقه مدوّن كه در آن كتاب تدوین و تألیف شده است و آن كتب هم اكنون نیز موجود است- سابقه هزار و صد ساله دارد؛ یعنی از یازده قرن پیش تا كنون بدون وقفه حوزه های تدریسی فقهی برقرار بوده است؛ استادان، شاگردانی تربیت كرده اند و آن شاگردان به نوبه خود شاگردان دیگری تربیت كرده اند تا عصر حاضر، و این رابطه استاد و شاگردی قطع نشده است.

البته علوم دیگر مانند فلسفه، منطق، ریاضیات، طب سابقه بیشتری دارند و كتابهایی از زمانهای دورتر در این علوم در دست است، ولی در هیچ یك از آن علوم شاید نتوان اینچنین حیات متسلسل و متداومی كه بدون وقفه و لاینقطع رابطه استاد و شاگردی در آن محفوظ باشد نشان داد. فرضاً هم در علم دیگری وجود داشته باشد منحصر به جهان اسلام است؛ یعنی تنها در جهان اسلام است كه علوم، سابقه حیاتی متسلسل و منظم هزارساله و بیشتر دارند كه وقفه ای در بین حاصل نشدهاست. ما قبلاً راجع به تسلسل و تداوم عرفان هم بحث كرده ایم.

خوشبختانه یكی از مسائلی كه مورد توجه علمای مسلمین بوده است این است كه طبقات متسلسل ارباب علوم را مشخص سازند. این كار در درجه اول نسبت به علمای حدیث انجام یافته است و در درجات بعدی برای علمای علوم دیگر. ما كتابهای زیادی به این عنوان داریم، مانند طبقات الفقهاء ابواسحاق شیرازی، طبقات الاطباء ابن ابی اصیبعه، طبقات النحویین و طبقات الصوفیه ابوعبد الرحمن سلّمی.

ولی با كمال تأسف تا آنجا كه این بنده اطلاع دارد، آنچه درباره طبقات فقها نوشته شده از اهل تسنن و مربوط به آنهاست، درباره طبقات فقهای شیعه تاكنون كتابی نوشته نشده است. لهذا برای كشف طبقات فقهای شیعه، از لابلای كتب تراجم و یا كتب اجازات كه مربوط است به طبقات راویان حدیث باید استفاده كرد.

ما در اینجا نمی خواهیم طبقات فقهای شیعه را به تفصیل بیان كنیم بلكه می خواهیم شخصیتهای برجسته و بنام فقها را كه آرائشان مورد توجه است با ذكر كتابهای فقه ذكر كنیم، ضمناً طبقات فقها نیز شناخته می شوند.