گفتیم كه فقیه برای استنباط حكم شرعی به منابع چهارگانه رجوع می كند. فقیه گاهی در رجوع خود موفق و كامیاب می گردد و گاه نه. یعنی گاهی (و البته غالباً) به صورت یقینی و یا ظنّیِ معتبر (یعنی ظنّی كه شارع اعتبار آن را تأیید كرده است) به حكم واقعی شرعی نائل می گردد، پس تكلیفش روشن است، یعنی می داند و یا ظنّ قوی معتبر دارد كه شرع اسلام از او چه می خواهد. ولی گاهی مأیوس و ناكام می شود یعنی تكلیف و حكم اللّه را كشف نمی كند و بلاتكلیف و مردد می ماند. در اینجا چه باید بكند؟ آیا شارع و یا عقل و یا هر دو وظیفه و تكلیفی در زمینه دست نارسی به تكلیف حقیقی معین كرده است یا نه؟ و اگر معین كرده است چیست؟ .

جواب این است كه آری، شارع وظیفه معین كرده است، یعنی یك سلسله ضوابط و قواعدی برای چنین شرایطی معین كرده است. عقل نیز در برخی موارد مؤید حكم شرع است، یعنی حكم استقلالی عقل نیز عین حكم شرع است، و در برخی موارد دیگر لااقل ساكت است یعنی حكم استقلالی ندارد و تابع شرع است.

علم اصول در بخش «اصول استنباطیه» دستور صحیح استنباط احكام واقعی را به ما می آموزد، و در بخش «اصول عملیه» دستور صحیح اجرا و استفاده ازضوابط و قواعدی كه برای چنین شرایطی در نظر گرفته شده به ما می آموزد.