[1] مادر یزید دختر مجدل كَلْبیّه است كه زندگی با معاویه و در شهر را كراهت داشت و اشعار معروفی دارد:

معاویه آن زن را با یزید پسرش به بادیه فرستاد و یزید در بادیه رشد یافت، لهذا اخلاق بادیه نشینی و صحرانشینی داشت. زبانش فصیح بود (یزید دیوانی دارد كه چاپ شده. ابن خلّكان را می گویند از مریدهای فصاحت یزید است) و به شكار علاقه ی فراوانی داشت (صید لهو در اسلام و حكم صلاة مسافر در سفر لهو) . سوم اینكه به اسب سواری و مسابقه و تربیت حیوانات و مخصوصاً سگ علاقه ی فراوانی داشت.

این صفات در یك مردی كه قوی و نیرومند و صاحب ملكات فاضله باشد كمال و موجب تكمیل قوای او می شود ولی در اهل تنعّم و اعقاب سلالات و آقازاده ها و اشراف زاده ها و شاهزاده ها سبب بطالت و اغراق در تَرَف و تنعم می شود.

یزید روی خصلت فصاحت بدوی به معاشرت با شعرا و منادمت اهل اباطیل علاقه ی فراوانی داشت آن هم از نوع اشعاری كه در اسلام لغو و لهو است (لَأَنْ یُمْلَأَ بَطْنُ الرَّجُلِ قَیْحاً خَیْرٌ مِنْ اَنْ یُمْلَأَ شِعْراً) [3]. غرق شدن در شعر و خیال ضررهای زیادی دارد. شعر تاحدی از مظاهر جمال است، آثار اجتماعی مفیدی ممكن است داشته باشد. داستانها در این زمینه هست و به همین دلیل كه خوبی دارد بدی هم دارد. دربارهایی كه دربار شعر و خلاعت و لغو بوده بسیار فاسد بوده. خیلی ها بوده اند كه به واسطه ی یك شعر در دربار امویها صله های فراوانی برده اند. (داستان ولید اموی و ابن عایشه ص 75 مكتب تشیّع) .

به هر حال شعرا و بَطّالها در دربار یزید مقامی داشتند و خودش هم در وصف خمر و سایر چیزها اشعاری دارد، از آن جمله:

و از آن جمله:

و از آن جمله است:

و از آن جمله است اشعاری كه به اشعار ابن الزبعری ملحق كرد كه مفصل است.

علاقه ی وافر یزید به شكار و تفریح مانع رسیدگی به كارهای مملكتداری و سیاست بود و ناچار كارها در دست دیگران بود.

و اما علاقه ی او و سرگرمی او به بازی با حیوانات، كارهای او را به صورت مسخره ای درآورده بود. نه تنها به اسب سواری و اسب دوانی علاقه ی وافری نشان می داد (این عمل در اسلام ممدوح است) او یك عده بوزینه و یوز (فهادین) تهیه كرده بود با آنها سرخوش بود. یك بوزینه ای داشت كه او را تعلیم كرده بود. بوزینه هم از هر حیوانی بهتر تعلیم قبول می كند (قصّه ی بوزینه و وزارت) . به او كُنیه ی أبو قیس داده بود.

(عرب به حیوانات لقب و كنیه می دهد:

مِنْ ذاكَ اُمُّ عِرْیَطٍ به جُعَل می گوید ابو جِعْرانه و احیاناً به حیوان شخصی ممكن است عَلَم شخصی بدهد.

یزید یك كنیه ی شخصی به این میمون داده به نام أبو قیس. ) به این حیوان لباس ابریشم و حریر و دیبا و جامه های زربفت می پوشید و او را در مجلس شراب خویش حاضر می كرد. (بنازم غیرت ندمای یزید را و حتماً بسیاری از امرا و حكام در آن مجلس حاضر می شده اند! ) از طرف دیگر ماده الاغ چابكی داشت و گاهی أبا قیس كه تعلیم داده شده بود سوار آن ماده الاغ می شد و در مسابقه اسبها شركت می كرد. خودش خیلی علاقه داشت كه أبا قیس برنده ی مسابقه بشود (و شاید هم احیاناً سواركارها به خاطر یزید عمداً ماده الاغ را جلو می انداختند) .

این اشعار یزید [7]در این زمینه است:

این بود شمّه ای از اخلاق یزید، و معاویه می خواست او را بر گردن مسلمین سوار كند.

وضع حكومت یزید صورتی داشت كه قابل صلح و معاهده و معاقده نبود. امام مجتبی با معاویه قرارداد صلح بست. معاویه عقل و خلقی داشت كه می توانست تا حدودی حفظ ظاهر بكند و جز در مواردی كه برای ملك و سیاستش خطر بود رعایت ظواهری را بنماید. ولی وضع یزید تجاهر به فسق و تجاهر به رذالت و پستی و تجاهر به عیّاشی بود. اگر هم از ناحیه ی امام حسین و به نام اسلام و قرآن قیامی نمی شد و [طومار] حكومت یزید را در ظرف سه سال درهم نمی پیچید و چند سال طول می كشید، ممكن بود قیام دیگری علیه یزید شود كه عنصر اسلامی هم نداشته باشد و آن وقت خطر مواجه عالم اسلام می شد. به قولی مردن یزید در یك مسابقه ای واقع شد كه با میمونی- و شاید همان أبو قیس بوده- گذاشته بود. قیام اهل مدینه تنها سببش شهادت امام حسین نبود، سبب دیگرش وضع ناهموار یزید بود: عبد الله بن حنظله با عده ای به نمایندگی اهل مدینه آمد به شام، اوضاع را طوری ناراحت كننده دید كه گفت:

و اللّهِ ما خرجنا علی یزید حتّی خفنا أن نرمی بالحجارة من السّماء. إنَّ رجلاً ینكح الأمّهات و البنات و الأخوات، و یشرب الخمر، و یدع الصّلاة، و اللّه لو لم یكن معی أحد من النّاس لأبلیت اللّه [9]فیه بلاء حسناً [10] بعضی گفته اند به «ذات الجنب» مُرد در سن 37 سالگی [11] احتمال داده می شود كه افراط در شراب و لذّات، كبدش را از بین برده بوده. یزید در كودكی در بادیه مرض آبله گرفت و آبله رو بود. عقّاد می گوید: وسیم و بلندقامت بود. همچنین می گوید: یزید به مسابقه و مطارده علاقه مند بود ولی بیشتر جنبه ی لهوی داشت نه جنبه ی جدّی و شجاعانه. یزید شخصاً خصلت شجاعت و تهوّر عربی را كه بعضی از آباء مادری اش مثل عُتبه و ولید عمویش و شیبه داشتند نداشت و به تمام معنی مردی مهمل و عیّاش و سبكسر بود و لهذا در یكی از جنگهای زمان معاویه كه معاویه سپاه سفیان بن عوف را برای جنگ قسطنطنیه یا برای فتح قسطنطنیه فرستاد یزید تمارض و تثاقل كرد تا سپاه حركت كرد و بعد هم شایع شد كه سپاه دچار مرض و قحطی شدند. خبر به یزید عیّاش رسید. این شعرها را گفت:

معاویه وقتی شنید قسم خورد كه یزید را به سپاه ملحق می كنم، برای رفع عار شماتت.

از اینجا دو نكته معلوم می شود:

الف. روی كار آمدن یزید كه هیچ گونه لیاقتی نداشت، نه لیاقت خلافت و نه لیاقت مُلكداری و سیاست، صرفاً معلول فساد تدریجی اخلاق مسلمین در آن عهد بود.

معاویه اگر لیاقت خلافت نداشت ولی لیاقت سیاست و مُلكداری داشت.

ب. فرق ظاهری دیده می شود بین عمر و معاویه كه عمر حاضر نشد عبد الله پسرش را انتخاب كند و یا جزء شورا قرار دهد و گفت: عبد الله در تدبیر منزل خودش عاجز است؛ ولی معاویه علی رغم عقیده ی خودش به عدم لیاقت یزید، زمام كار را به دست او سپرد.

قُلوبُهُمْ مَعَكَ وَ سُیوفُهُمْ عَلَیْكَ فرزدق به امام گفت: «قلوب النّاس معك و سیوفهم مع بنی امیّة، و القضاء ینزل من السّماء، و اللّه یفعل ما یشاء» [13]. مجمع بن عبید عامری [14]گفت: «أمّا أشراف النّاس فقد اُعظمت رشوتهم و ملئت غرائرهم، فهم إلب واحد علیك، و أمّا سائر النّاس بعدهم فإنّ قلوبهم تهوی إلیك و سیوفهم غداً مشهورة علیك» [15]. ایضاً بِشر بن غالب در ذات عِرْق به نقل نفس المهموم ص 93.

فرزدق نظر عامه را گفت، عامه ای كه محكوم روش كبراء و رؤساء بودند و از خود اراده ای نداشتند. ولی مجمع بن عبید تجزیه كرد اشراف بی ایمان را از عامه ی مؤمن ضعیفِ تابع صفتِ مقلّد مسلك كه طبق منطق قرآن كریم هر دو در آتش اند. درحقیقت معنای جمله ی فرزدق این است كه دل اینها با توست ولی دلشان هیچ كاره است، حاكمِ معزول است ولی شكمشان با دشمنان توست و اینها هم بنده ی شكمند و به امر شكم با دل خودشان می جنگند؛ قبل از اینكه با تو بجنگند، با سپاه شكم به جنگ دل خودشان رفته اند و ضمیر خود را مجروح كرده اند. اجمالاً معلوم می شود كه ممكن است بشر دلش حق را بخواهد و آرزو كند و در عین حال علی رغم عشق و علاقه اش قدم بردارد و به روی محبوب خودش خنجر بكشد. می گویند مأمون شیعه ی امام كش بود. عموم مردم حق را دوست دارند، یك نوع دوستی كاذبی یعنی دوستی بی ریشه ای. نظیر اشتهای كاذب و اشتهای صادق، و نظیر صبح كاذب و صبح صادق. تَعْصَی الْإلهَ وَ أنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ. . . [16].

---