عقّاد می گوید (ص 29- 31) : معاویه قصدش این بود كه خلافت را تبدیل به مُلك اموی كند و در فكر زمینه برای یزید بود، تا دید پیر شده و ممكن است بمیرد و این كار انجام نشود. به مروان حَكَم نوشت كه از مردم بیعت بگیرد و چون خود مروان طمع در خلافت داشت اِبا كرد از این كار و دیگران را هم علیه یزید تحریك كرد. معاویه مروان را معزول كرد و به جای او سعید بن العاص را حكم داد و به او موضوع را نوشت. البته كسی به سخنش پاسخ موافق نداد. معاویه نامه هایی به امام حسین علیه السلام و عبد الله بن عباس و عبد الله زبیر و عبد الله جعفر نوشت و سعید را مأمور ایصال كرد كه جواب بگیرد (و ظاهراً هیچ كس جواب ننوشت) . به سعید نوشت: «و لتشدّ عزیمتك و تحسن نیّتك، و علیك بالرّفق، و أنظر حسیناً خاصّة فلا یناله منك مكروه، فإنَّ له قرابة و حقّاً عظیماً لا ینكره مسلم و لا مسلمة. . . و هو لیث عرین، و لست امنك ان ساورته ألاّ تقوی علیه» [1].

سعید رنجها در این راه برد كه مردم را و بالأخص این چند نفر را راضی كند (و موفق نشد) . معاویه خودش به قصد مكه (ظاهراً و باطناً برای بیعت گرفتن برای یزید) به مدینه آمد و همین چند نفر را خواند و با نرمی و تعارف گفت: من میل دارم كه شما با یزید كه برادر شما و ابن عمّ شماست بیعت كنید به خلافت، و البته اختیار عزل و نصب با شما خواهد بود و همچنین جبایت و تقسیم مال و اسم خلافت از یزید باشد! ابن زبیر گفت: بهتر این است كه تو یا مثل پیغمبر بكنی كه هیچ كس را معین نكرد و یا مثل أبو بكر بكنی كه كسی از غیر فرزندان پدر خود انتخاب كرد، یا مثل عمر كار را به شورا واگذاری. معاویه ناراحت شد و روی خشونت نشان داد؛ به او گفت: غیر از این هم سخنی داری؟ گفت: نه. به دیگران گفت: شما چطور؟ آنها هم گفتند: نه. گفت: عجب! شما از حلم من سوء استفاده می كنید. گاهی من در منبر خطابه می خوانم، یكی از شما بلند می شود و مرا تكذیب می كند و من حلم می ورزم. قسم به خدا اگر یكی از شما در این موضوع سخن مرا رد كند، از من سخنی نخواهد شنید تا آنكه شمشیر به فرقش فرود آید: «لئن ردّ علیّ أحدكم فی مقامی هذا لا ترجع الیه كلمة غیرها حتّی یسبقها السّیف إلی رأسه، فلا یبقینَّ رجل إلاّ علی نفسه» . بعد به رئیس شُرطه امر كرد كه بالای سر هر كدام از اینها دو نفر مسلح بگذارد و دستور داد كه هر كدام از اینها كه در پای منبر من سخنی به تصدیق یا تكذیب بگوید گردنش را بزن [2] بعد از این مقدمه معاویه به منبر رفت و بعد از حمد و ثنای پروردگار! [گفت: ] این جماعت، بزرگان مسلمین و نیكان مسلمین می باشند. هیچ كاری بدون رأی و نظر و عقیده ی اینها انجام نمی شود و بدون مشورت اینها كاری نباید انجام شود. اینها عقیده دارند كه با یزید بیعت شود و خودشان هم بیعت كردند: «هؤلاءِ الرَّهط سادة المسلمین و خیارهم لا یبرم أمر دونهم و لا یقضی إلاّ علی مشورتهم، و إنَّهم قد رضوا و بایعوا لیزید، فبایعوه علی اسم اللّه. فبایع النّاس! » [3].

معاویه در عین حال می دانست كه این بیعت، اساسی ندارد. لهذا وصیت كرد به یزید كه بعد از مردنش از اینها بیعت بگیرد- به ترتیبی كه در نفس المهموم هست- ولی یزید كه جوان و بی تجربه بود و مستشارهایی مثل مستشارهای پدرش از قبیل عمرو عاص و زیاد و مغیره نداشت، در عمل خشونت كرد و در نامه ای كه به ولید بن عتبة بن ابی سفیان عامل آن وقت مدینه نوشت، این طور نوشت: «خُذْ حُسَیْناً وَ عَبْدَ اللّهِ بْنَ عُمَرَ وَ عَبْدَ اللّهِ بْنَ الزُّبَیْرِ بِالْبَیْعَةِ اَخْذاً شَدیداً» [4]. ولید فرستاد دنبال مروان برای مشورت، الی آخر.

---