برویم سراغ دعاها. در دعا انسان با خدا حرف می زند. از این جهت سخن و لفظ تأثیری ندارد. ولی دعاهای ما در عالیترین حد فصاحت و زیبایی است، چرا؟ برای اینكه آن زیبایی دعا باید كمكی باشد برای اینكه محتوای دعا را به قلب انسان برساند.

چرا مستحب است مؤذّن صَیِّت یعنی خوش صدا باشد؟ این در متن فقه اسلامی آمده است. «الله اكبر» كه معنایش فرق نمی كند كه خوش صدا بگوید یا بدصدا، «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ» كه معنایش فرق نمی كند كه یك خوش صدا بگوید یا یك بدصدا. ولی انسان وقتی «الله اكبر» را از یك خوش صدا می شنود، جور دیگری بر قلبش اثر می گذارد تا از یك بدصدا.

در یكی از مجالس دیدم پیرمردی شعار می دهد، كه نمی دانم بیچاره فلج بود، زبان نداشت، چطور بود كه یك كلمه كه می خواست بگوید، مثلاً می خواست صلوات بفرستد، خودش هم تكان می خورد با یك وضع مسخره و خنده آوری. پیش خودم گفتم: سبحان اللّه! دیگر جز این، كس دیگری نمی شود شعار صلوات را بدهد؟ آیا ما باید بدصدا ترین افراد را در این موارد انتخاب كنیم؟ ! .

سعدی داستانی ذكر می كند، می گوید: مؤذّن بدصدایی بود در فلان شهر، داشت با صدای بدی اذان می گفت. یك وقت دید یك یهودی برایش هدیه ای آورد. گفت: این هدیه ی ناقابل را قبول می كنی؟ گفت: چرا؟ گفت: یك خدمت بزرگی به من كردی. چه خدمتی؟ من كه خدمتی به شما نكرده ام. گفت: من دختری دارم كه مدتی بود تمایل به اسلام داشت؛ از وقتی كه تو اذان می گویی و «الله اكبر» را از تو می شنود، دیگر از اسلام بیزار شده. حال، این هدیه را آورده ام برای اینكه تو خدمتی به من كردی و نگذاشتی این دختر مسلمان بشود. این خودش مسأله ای است.

بوعلی در مقامات العارفین [1]سخن بسیار عالی و لطیفی دارد راجع به اینكه تجمع روحی به چه وسیله برای انسان پیدا می شود. عواملی را ذكر می كند، از آن جمله می گوید: «اَلْكَلامُ الْواعِظُ مِنْ قائِلٍ زَكیٍّ» سخن واعظی كه در درجه ی اول پاك باشد. اینها را كه می گوییم آن وقت شما خواهید فهمید كه ما خیلی از این شرایط را واجد نیستیم.

اولاً خود واعظ باید پاكدل باشد. بعد می گوید: «بِعِبارَةٍ بَلیغَةٍ وَ نَغْمَةٍ رَخیمَةٍ» آهنگ صدای آن واعظ باید آهنگ خوبی باشد تا بهتر بر دل مستمع اثر بگذارد. سخن واعظ باید بلیغ باشد تا بر روح مستمع اثر بگذارد. خود قیافه ی واعظ در میزان تأثیر سخن او مؤثر است. اینها را عرض می كنم برای اینكه بدانید كه معنیِ رساندن، خودش نقش مهمی است. اینها وسیله است، خصوصیات است، كیفیات است، وسایلی است كه می خواهد پیام را به اطراف و اكناف، به افراد و اشخاص برساند.

---