این وظیفه ی بزرگ (امر به معروف و نهی از منكر) دو ركن، دو شرط اساسی دارد.

یكی از آنها رشد، آگاهی و بصیرت است. حالا كه من گفتم امر به معروف و نهی از منكر، لا بد همه ی ما خیال كردیم كه خوب از اینجا برویم و امر به معروف و نهی از منكر كنیم. از شما می پرسم: اصلاً من و شما می فهمیم كه امر به معروف و نهی از منكر چیست و چگونه باید انجام شود؟ تا حالا كه امر به معروف و نهی از منكرهای ما در اطراف دگمه ی لباس و بند كفش مردم بوده است، در حول و حوش موی سر و دوخت لباس مردم بوده است! ما اصلاً معروف چه می شناسیم كه چیست؟ منكر چه می شناسیم كه چیست؟ ما گاهی معروفها را به جای منكر می گیریم و منكرها را به جای معروف. بهتر اینكه ما جاهلها امر به معروف و نهی از منكر نكنیم. چه منكرها كه به نام امر به معروف و نهی از منكر به وجود نیامد! آگاهی و بصیرت می خواهد، خبرت و خبرویّت می خواهد؛ دانایی، روانشناسی و جامعه شناسی می خواهد تا انسان بفهمد كه چگونه امر به معروف و نهی از منكر كند، یعنی راه معروف را تشخیص بدهد، ببیند معروف كجاست، منكر را تشخیص بدهد، ریشه ی منكر را به دست بیاورد، از كجا آن منكر سرچشمه می گیرد. و لهذا ائمه ی دین فرموده اند: جاهل بهتر است امر به معروف و نهی از منكر نكند، چرا؟ «لِاَنَّهُ ما یُفْسِدُهُ اَكْثَرُ مِمّا یُصْلِحُهُ» [1]چون جاهل هنگامی كه امر به معروف و نهی از منكر می كند، می خواهد بهتر كند بدتر می كند. و چقدر در این زمینه مثالها زیاد است! .

شاید شما بگویید: ما جاهلیم، پس امر به معروف و نهی از منكر از ما ساقط شد! جواب شما را داده اند. قرآن می فرماید: «لِیَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَیِّنَةٍ وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ» [2]، «لِئَلاّ یَكُونَ لِلنّاسِ عَلَی اَللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ اَلرُّسُلِ» [3]. از یكی از معصومین می پرسند:

بعضی از مردم جاهلند؛ در روز قیامت با اینها چگونه عمل می شود؟ می فرماید: در آن روز عالمی را می آورند كه عمل نكرده است، می گویند چرا عمل نكردی؟ جواب ندارد؛ باید به سرنوشت ننگین و سهمگین خود دچار شود. شخصی را می آورند و می گویند: تو چرا عمل نكردی؟ می گوید: نمی دانستم، نمی فهمیدم! می گویند: «هَلاّ تَعَلَّمْتَ» [4]نمی دانم، نمی فهمم هم عذر شد؟ ! خدا عقل را برای چه آفریده است؟ برای اینكه بفهمی، موشكافی كنی، بروی كاوش كنی، تحقیق كنی. تو باید از آن كسانی باشی كه نه تنها اوضاع زمان خودت را درك بكنی، بلكه باید آینده را هم بفهمی و درك بكنی. امیر المؤمنین فرمود: «وَ لا نَتَخَوَّفُ قارِعَةً حَتّی تَحِلَّ بِنا» [5]مردم ما نادان شده اند؛ بلایایی را كه به آنها رو می آورد، تا رو نیاورده تشخیص نمی دهند، پیش بینی ندارند.

باید پیش بینی كنند. نه تنها باید به اوضاع زمان خودشان آگاه باشند بلكه باید آنچنان جامعه شناس باشند كه مصائبی را كه در آینده می خواهد پیش بیاید، تشخیص بدهند و بفهمند كه در پنجاه سال بعد چنین خواهد شد. «وَ لَقَدْ آتَیْنا إِبْراهِیمَ رُشْدَهُ» [6].

---