در ساختمان نهضت مقدس حسینی سه عنصر اساسی دخالت داشته است و مجموعاً سه عامل به این حادثه ی بزرگ شكل داده است. یكی اینكه بلافاصله بعد از درگذشت معاویه، یزید بن معاویه فرمان می دهد كه از حسین بن علی علیه السلام الزاماً بیعت گرفته شود. امام در مقابل این درخواست امتناع می كند. آنها فوق العاده اصرار دارند، به هیچ قیمتی از این تقاضا صرف نظر نمی كنند، و امام شدیداً امتناع دارد و به هیچ قیمتی حاضر نیست به این بیعت تن بدهد. از همین جا تضاد و مبارزه ی شدید شروع می شود.

عامل دومی كه در این نهضت تأثیر داشته است و باید آن را عامل درجه ی دوم و بلكه سوم به حساب آورد این است كه پس از آنكه امام به واسطه ی درخواست بیعت در چنین شرایطی قرار می گیرد كه از آن طرف اصرار و از طرف ایشان انكار است، به مكه مهاجرت می كنند. پس از یكی دو ماه اقامت در مكه، خبر چگونگی قضیه به مردم كوفه می رسد. آن وقت مردم كوفه به خود آمده، امام را دعوت می كنند. برعكسِ آنچه ما غالباً می شنویم و مخصوصاً در بعضی كتب درسی می نویسند دعوت مردم كوفه علت نهضت امام نیست، نهضت امام علت دعوت مردم كوفه است. نه چنان بود كه بعد از دعوت مردم كوفه امام قیام كرد، بلكه بعد از اینكه امام حركت كرد و مخالفت خود را نشان داد و مردم كوفه از قیام امام مطلع شدند، چون زمینه ی نسبتاً آماده ای در آنجاوجود داشت، مردم كوفه گرد هم آمدند و امام را دعوت كردند.

عامل سوم، عامل امر به معروف و نهی از منكر است. این عامل را خود امام مكرر و با صراحت كامل و بدون آنكه ذكری از مسأله ی بیعت و دعوت اهل كوفه به میان آورد، به عنوان یك اصل مستقل و یك عامل اساسی ذكر نموده و به این مطلب استناد كرده است.