یكی از فلسفه های زهد ایثار است. «أثرة» و «ایثار» هر دو از یك ریشه اند.

«اثرة» یعنی خود را و منافع خود را بر دیگران مقدم داشتن، و به عبارت دیگر همه چیز را به خود اختصاص دادن و دیگران را محروم ساختن. اما ایثار یعنی دیگران را بر خویش مقدم داشتن و خود را برای آسایش دیگران به رنج افكندن.

زاهد از آن جهت ساده و بی تكلف و در كمال قناعت زندگی می كند و بر خود تنگ می گیرد كه دیگران را به آسایش برساند. او آنچه دارد به نیازمندان می بخشد، زیرا قلب حساس و دل دردآشنای او آنگاه به نعمتهای جهان دست می یازد كه انسان نیازمندی نباشد. او از اینكه نیازمندان را بخوراند و بپوشاند و به آنان آسایشبرساند بیش از آن لذت می برد كه خود بخورد و بپوشد و استراحت كند. او محرومیت و گرسنگی و رنج و درد را از آن جهت تحمل می كند كه دیگران برخوردار و سیر و بی دردسر زندگی كنند.

ایثار از پرشكوهترین مظاهر جمال و جلال انسانیت است و تنها انسانهای بسیار بزرگ به این قله ی شامخ صعود می كنند.

قرآن كریم داستان ایثار علی علیه السلام و خاندان گرامی اش را در آیات پرشكوه خود در سوره ی «هل أتی» منعكس كرده است. علی و زهرا و فرزندانش آنچه در میسور داشتند- كه جز چند قرص نان نبود- با كمال نیازی كه بدان داشتند، تنها و تنها به خاطر رضای حق به مسكین و یتیم و اسیر بخشیدند. این بود كه این داستان در ملأ اعلی بازگو شد و آیه ی قرآن در باره اش نازل گشت.

رسول اكرم وارد خانه ی دختر عزیزش حضرت زهرا شد، دستبندی از نقره در دست زهرا و پرده ای بر در اتاق زهرا دید، چهره ی كراهت نشان داد. زهرای مرضیه بلافاصله پرده و دستبند را توسط قاصدی خدمت رسول اكرم صلی الله علیه و آله ارسال داشت كه به مصرف نیازمندان برساند. چهره ی رسول اكرم صلی الله علیه و آله از اینكه دخترش نكته را درك كرده و دیگران را بر خود مقدم داشته شكفته گشت و فرمود: پدرش به فدای او باد.

شعار «اَلْجارَ ثُمَّ الدّارَ» رسم جاری خاندان علی و زهرا بود.

علی علیه السلام در خطبه ی «المتقین» می گوید:

نَفْسُهُ مِنْهُ فی عَناءٍ وَ النّاسُ مِنْهُ فی راحَةٍ [1].

متقی كسی است كه خودش از ناحیه ی سختگیریهای خودش در رنج است اما مردم از ناحیه ی او در آسایش اند.

قرآن كریم انصار مدینه را كه حتی در حال فقر، برادران مهاجر خود را پذیرایی كردند و آنان را بر خودشان مقدم داشتند، چنین توصیف می كند:

وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ [2].

دیگران را بر خود مقدم می دارند هرچند فقیر و نیازمند باشند.

بدیهی است كه زهد بر مبنای ایثار، در شرایط مختلف اجتماعی فرق می كند؛ در یك اجتماع مرفه كمتر نیاز به ایثار پیدا می شود و در یك اجتماع محروم مانند اجتماع آنروز مدینه بیشتر، و یكی از رازهای تفاوت سیره ی رسول اكرم صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام در این جهت با سایر ائمه ی اطهار همین است.

و به هر حال، زهد بر اساس فلسفه ی ایثار هیچ گونه ربطی با رهبانیت و گریز از اجتماع ندارد بلكه زاییده ی علائق و عواطف اجتماعی است و جلوه ی عالیترین احساسات انساندوستانه و موجب استحكام بیشتر پیوندهای اجتماعی است.

---