اگر یك مقایسه- ولو به طور مختصر- میان منطق نهج البلاغه با منطق سایر مكتبهای فكری به عمل نیاید، ارزش واقعی بحثهای توحیدی نهج البلاغه روشن نمی شود. آنچه در فصل پیش به عنوان نمونه ذكر شد قسمت بسیار مختصری بود و از لحاظ نمونه هم چندان كافی به نظر نمی رسد، ولی فعلاً به همان اندازه قناعت می كنیم و به مقایسه می پردازیم.

درباره ی ذات و صفات حق، قبل از نهج البلاغه و بعد از آن، در شرق و غرب، در قدیم و جدید از طرف فلاسفه، عرفا، متكلمین بحثهای فراوان به عمل آمده است ولی با سبكها و روشهای دیگر. سبك و روش نهج البلاغه كاملاً ابتكاری و بی سابقه است. تنها زمینه ی اندیشه های نهج البلاغه قرآن مجید است و بس. از قرآن مجید كه بگذریم، هیچ گونه زمینه ی دیگری برای بحثهای نهج البلاغه نخواهیم یافت.

قبلاً اشاره كردیم كه برخی دانشمندان برای اینكه بتوانند زمینه ی قبلی برای این مباحث فرض كنند، اصالت انتساب آنها را به علی علیه السلام مورد تردید قرار داده اند! و چنین فرض كرده اند كه این بیانات در عصرهای متأخرتر، پس از پدید آمدن افكار معتزله از یك طرف و اندیشه های یونانی از طرف دیگر پیدا شده است؛ غافل از آن كه «چه نسبت خاك را با عالم پاك؟ ! » اندیشه های معتزلی یا یونانی كجا و افكارنهج البلاغه ای كجا!