این مجموعه ی نفیس و زیبا به نام «نهج البلاغه» كه اكنون در دست ماست و روزگار از كهنه كردن آن ناتوان است و گذشت زمان و ظهور افكار و اندیشه های نوتر و روشنتر مرتباً بر ارزش آن افزوده است، منتخبی از «خطابه ها» و «دعاها» و «وصایا» و «نامه ها» و «جمله های كوتاه» مولای متقیان علی علیه السلام است كه به وسیله ی سید شریف بزرگوار «رضی» (رضوان اللّه علیه) در حدود هزار سال پیش گردآوری شده است.

آنچه تردید ناپذیر است این است كه علی علیه السلام چون مرد سخن بوده است، خطابه های فراوان انشاء كرده، و همچنین به تناسبهای مختلف جمله های حكیمانه ی كوتاه فراوان از او شنیده شده است، همچنانكه نامه های فراوان مخصوصاً در زمان خلافت نوشته است، و مردم مسلمان علاقه و عنایت خاصی به حفظ و ضبط آنها داشته اند.

مسعودی كه تقریباً صد سال پیش از سید رضی می زیسته است (اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری) در جلد دوم مروج الذهب تحت عنوان «فی ذكر لمع من كلامه و اخباره و زهده» می گوید: «آنچه مردم از خطابه های علی در مقامات مختلف حفظ كرده اند [1]بالغ بر چهارصد و هشتاد و اندی می شود. علی علیه السلام آن خطابه ها را بالبدیهه و بدون یادداشت و پیشنویس انشاء می كرد، و مردم، هم الفاظ آن را می گرفتند و هم عملاً از آن بهره مند می شدند. » .

گواهی دانشمند خبیر و متتبعی مانند مسعودی می رساند كه خطابه های علی چقدر فراوان بوده است. در نهج البلاغه تنها 239 قسمت به نام خطبه نقل شده است، در صورتی كه مسعودی چهارصد و هشتاد و اندی آمار می دهد و بعلاوه اهتمام و شیفتگی طبقات مختلف را بر حفظ و ضبط سخنان مولی می رساند.

---

[1] برای من معلوم نیست كه مقصود مسعودی این است كه درمتن كتب حفظ شده است و یا مقصود این است كه مردم از بر كرده اند و یا هر دو قصد شده است.