در اینجا غرض از جذب و دفع، جذب و دفع های جنسی نیست (اگرچه آن نیز خود نوع خاصی از جذب و دفع است اما با بحث ما ارتباط ندارد و خود موضوعی مستقل است) بلكه مراد آن جذب و دفع هایی است كه در میان افراد انسان در صحنه ی حیات اجتماعی وجود دارد. در جامعه ی انسانی نیز برخی همكاریهاست كه بر اساس اشتراك منافع است. البته اینها نیز از بحث ما خارج است.

قسمت عمده ای از دوستیها و رفاقتها، و یا دشمنیها و كینه توزی ها، همه مظاهری از جذب و دفع انسانی است. این جذب و دفع ها بر اساس سنخیت و مشابهت و یا ضدیت و منافرت پی ریزی شده است [1]و در حقیقت علت اساسی جذب و دفع را باید در سنخیت و تضاد جستجو كرد، همچنانكه از نظر بحثهای فلسفی مسلّم است كه: «اَلسِّنْخِیَّةُ عِلَّةُ الْاِنْضِمام» .

گاهی دو نفر انسان یكدیگر را جذب می كنند و دلشان می خواهد با یكدیگر دوست و رفیق باشند. این رمزی دارد و رمزش جز سنخیت نیست. این دو نفر تا در بینشان مشابهتی نباشد همدیگر را جذب نمی كنند و متمایل به دوستی با یكدیگر نخواهند شد، و به طور كلی نزدیكی هر دو موجود بر یك نحو مشابهت و سنخیتی است در بین آنها.

در مثنوی ، دفتر دوم، داستان شیرینی را آورده است:

حكیمی زاغی را دید كه با لك لكی طرح دوستی ریخته، با هم می نشینند و با هم پرواز می كنند! دو مرغ از دو نوع. زاغ نه قیافه اش و نه رنگش با لك لك شباهتی دارد. تعجب كرد كه زاغ با لك لك چرا؟ ! نزدیك آنها رفت و دقت كرد دید هر دو تا لنگند.

این یك پایی بودن، دو نوع حیوان بیگانه را با هم انس داد. انسانها نیز هیچ گاه بدون جهت با یكدیگر رفیق و دوست نمی شوند، كما اینكه هیچ وقت بدون جهت با یكدیگر دشمن نمی شوند.

به عقیده ی بعضی ریشه ی اصلی این جذب و دفع ها نیاز و رفع نیاز است. انسان موجودی نیازمند است و ذاتاً محتاج آفریده شده؛ با فعالیتهای پیگیر خویش می كوشد تا خلأهای خود را پركند و حوایجش را برآورد، و این نیز امكان پذیر نیست به جز اینكه به دسته ای بپیوندد و از جمعیتی رشته ی پیوند را بگسلد تا بدین وسیله از دسته ای بهره گیرد و از زیان دسته ی دیگر خود را برهاند، و ما هیچ گرایش و یا انزجاری را در وی نمی بینیم مگر اینكه از شعور استخدامی او نضج گرفته است. و روی این حساب، مصالح حیاتی و ساختمان فطری، انسان را جاذب و دافع پرورده است تا با آنچه در آن خیری احساس می كند بجوشد و آنچه را با اهداف خویش منافر می بیند از خود دور كند و در مقابل آنچه غیر از اینهاست كه نه منشأ بهره ای هستند و نه زیانبارند بی احساس باشد؛ و در حقیقت جذب و دفع دو ركن اساسی زندگی بشرند و به همان مقداری كه از آنها كاسته شود در نظام زندگی اش خلل جایگزین می گردد. و بالأخره آن كه قدرت پر كردن خلأها را دارد دیگران را به خودجذب می كند و آن كه نه تنها خلأی را پر نمی كند بلكه بر خلأها می افزاید انسانها را از خود طرد می كند و بی تفاوتها هم همچو سنگی در كناری.

---