روح انسان فوق العاده لطیف است و زود عكس العمل نشان می دهد. اگر انسان در یك كاری بر روح خودش فشار بیاورد- تا چه رسد به روح دیگران- عكس العملی كه روح انسان ایجاد می كند گریز و فرار است. مثلاً در عبادت، جزء توصیه های پیغمبر اكرم این است كه عبادت را آن قدر انجام دهید كه روحتان نشاط عبادت دارد یعنی عبادت را با میل و رغبت انجام می دهید. وقتی یك مقدار عبادت كردید، نماز خواندید، مستحبات را بجا آوردید، نافله انجام دادید، قرآن خواندید و بیدار خوابی كشیدید، دیگر حس می كنید الآن این عبادت سخت و سنگین است یعنی به زور دارید بر خودتان تحمیل می كنید. فرمود: دیگر اینجا كافی است، عبادت را به خودت تحمیل نكن. همینقدر كه تحمیل كردی، روحت كم كم از عبادت گریزان می شود و گویی عبادت را مانند یك دوا به او داده ای. آن وقت یك خاطره ی بد از عبادت پیدا می كند. همیشه كوشش كن در عبادت نشاط داشته باشی و روحت خاطره ی خوش از عبادت داشته باشد. به جابر فرمود:

«یا جابِرُ اِنَّ هذَا الدّینَ لَمَتینٌ فَأوْغِلْ فیهِ بِرِفْقٍ فَاِنَّ الْمُنْبَتَّ لا اَرْضاً قَطَعَ وَ لا ظَهْراً اَبْقی . » [1].

ای جابر! دین اسلام دین بامتانتی است، با خودت با مدارا رفتار كن. بعد می فرماید- چه تشبیه عالیی! - جابر! آن آدمهایی كه خیال می كنند با فشار آوردن بر روی خود و سخت گیری بر خود زودتر به مقصد می رسند اشتباه می كنند، اصلاً به مقصد نمی رسند. مَثَل آنها مَثَل آن آدمی است كه مركبی به او داده اند كه از شهری به شهری برود؛ او خیال می كند هرچه به این مركب بیشتر شلاّق بزند و فشار بیاورد زودتر می رسد. چند منزل اول را با یك منزل به یك روز می رود ولی یك وقت متوجه می شود كه حیوان بیچاره را زخمی كرده و حیوان از راه مانده و جابجا ایستاد؛ به مقصد نرسید، مركبش را هم مجروح و ناقص كرد. فرمود: آدمی كه بر روی خود فشار می آورد و زائد بر استعداد خویش بر خودش تحمیل می كند خیال می كند زودتر به مقصد می رسد، او اصلاً به مقصد نمی رسد؛ روحش مثل مركبی می شود كه زخم برداشته باشد، از راه می ماند و دیگر قدم از قدم بر نمی دارد. نسبت به مردم هم همین طور است.

---