در تفسیر و توجیه رفتار پیغمبر هم عیناً همین مطلب هست. همین طور كه سخن پیغمبر معنی دارد و برای یك معنی ادا شده است، رفتارهای پیغمبر هم همه معنی و تفسیر دارد و باید در آنها تعمق كرد:

«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اَللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ یَرْجُوا اَللّهَ وَ اَلْیَوْمَ اَلْآخِرَ. » مخصوصاً با تعبیری كه قرآن می گوید كه در وجود پیغمبر اسوه و تأسّی ای است برای شما، و وجود پیغمبر كانونی است كه ما از آن كانون باید [روش زندگی را] استخراج كنیم. صِرف اینكه یك نفر بیاید كلمات پیغمبر را روایت كند [كافی نیست ] . خیلی راویها هستند كه چیزی درك نمی كنند. اینكه ما بیاییم تاریخ پیغمبر اكرم را نقل كنیم كه پیغمبر اكرم در فلان جا چنین كرد كافی نیست، تفسیر و توجیه عمل پیغمبر مهم است. در فلان جا پیغمبر این طور رفتار كرد، چرا این طور رفتار كرد؟ چه منظوری داشت؟ پس همین طور كه گفتار پیغمبر نیاز به تعمق و تفسیر دارد، رفتار پیغمبر هم نیاز به تعمق و تفسیر دارد.

ما نمی توانیم از این اظهار تأسف درباره ی خودمان خودداری كنیم كه ما كه امت پیغمبر آخرالزمان هستیم، از هر كداممان اگر بپرسند، نه چند تا سخن از پیغمبر بلدیم (حتی لفظش را هم بلد نیستیم، چه رسد به معنی و تفسیرش) و نه از سیره و رفتار پیغمبر می توانیم چند كلمه بگوییم. این را من در بعضی از جلسات دیگر هم گفته ام:

یكی از نویسنده های معروف ایران كه دو سه سال پیش مرد و البته مذهبی نبود (ابتدای عمرش كه هیچ مذهبی نبوده، این آخر عمری ها به واسطه ی كتابهایی از من كه منتشر شده بود با من ارتباط، و تمایلی [به مذهب ] پیدا كرده بود) یك وقتی به من گفت: من دارم كتابی را ترجمه می كنم در حكمت ادیان، یعنی حكمتهایی كه در دینهای مختلف عالم وجود دارد: حكمتهایی كه امروز در دین یهود وجود دارد، حكمتهایی كه در انجیل وجود دارد، حكمتهایی كه به زردشت نسبت می دهند، حكمتهایی كه به بودا نسبت می دهند، حكمتهایی كه از كنفوسیوس است، و حكمتهایی كه از پیغمبر ماست. گفت: من فقط به رگ سیّدی ام بر خورده، زیرا از هر كسی كلمات زیادی نقل كرده ولی به پیغمبر اسلام كه رسیده چند جمله ی كوتاه نقل كرده، و چون ترجمه ی من ترجمه ی آزاد است می خواهم اندكی بیشتر نقل كنم ولی من كه دسترسی ندارم. گفت: من تصمیم گرفته ام صد آیه از قرآن نقل كنم، صد جمله از كلمات پیغمبر و صد جمله از كلمات امیرالمؤمنین. در مورد قرآن گفت: چون قرآنِ مترجَم (قرآن آقای قمشه ای) هست خودم می توانم چند آیه انتخاب كنم. از كلمات امیرالمؤمنین هم چون نهج البلاغه های مترجم هست می توانم انتخاب كنم، ولی راجع به سخن پیغمبر چون من به عربی چندان وارد نیستم و در فارسی هم هرچه گشتم پیدا نكردم، اگر می توانی صد جمله از پیغمبر برای من پیدا كن و ترجمه هم بكن ولیبعد به قلم خودم در می آورم كه مطابق ذوق خودم باشد. گفتم بسیار خوب. من صد جمله از رسول اكرم جمع آوری كردم و در اختیارش قرار دادم. ترجمه هم كردم كه یك وقت در معنایش اشتباه نكند. بعد هم او در كتابی به نام «حكمت ادیان» چاپ كرد [1]. البته آنجا اسم نبرد كه این صد جمله ی پیغمبر را از كجا گرفته است. من هم نمی خواستم، چون منظورم این بود كه این كار انجام شود. به هر حال یك وقت به من رسید و گفت: فلانی! پیغمبر ما یك چنین سخنانی داشته؟ ! من كه نمی دانستم. در صورتی كه خود این نویسنده یك نویسنده ی معروف ایران و كسی است كه در كشورهای خارجی احیاناً روی او حساب می كنند و وقتی می خواهند نویسنده های درجه اول ایران را بشمارند یكی هم او را می شمارند. یك آدمی كه به قول خودش سید است و [در همه ی] عمرش هم سروكارش با كتاب بوده است، خبر نداشت كه پیغمبر ما چنین سخنانی دارد. به من گفت: پیغمبر ما یك چنین سخنانی داشته و من نمی دانستم؟ ! گفتم: بله. بعد كه كتاب چاپ شد گفت: فلانی، من حالا می بینم سخنان پیغمبر اسلام بر سخنان تمام پیغمبران عالم می چربد؛ اینقدر عمیق و پرمعناست.

چرا ما مسلمانها باید اینقدر كوتاهی كرده باشیم كه یك نویسنده ی ما- كه او هم كوتاهی كرده است- اطلاع نداشته باشد كه اصلاً پیغمبر سخنان حكمت آمیزی هم دارد یا ندارد؛ با اینكه من این سخنان را انتخاب نكرده بودم، بعضی در ذهنم بود، برخی را از روی اثنی عشریه و بعضی را از روی تحف العقول نوشتم و در اختیارش قرار دادم.

در سیره و رفتار پیغمبر شاید ما از این هم بیشتر كوتاهی كرده باشیم. چند سال پیش من فكر كردم كه در زمینه ی سیره ی پیغمبر اكرم كتابی بنویسم به همین سبكی كه عرض خواهم كرد. مقدار زیادی یادداشت تهیه كردم، ولی هرچه جلوتر رفتم دیدم مثل این است كه دارم وارد دریایی می شوم كه به تدریج عمیقتر می شود. البته صرف نظر نكردم و می دانم كه من نمی توانم ادعا كنم كه می توانم سیره ی پیغمبر را بنویسم ولی «ما لا یُدْرَكُ كُلُّهُ لا یُتْرَكُ كُلُّهُ» . بالأخره تصمیم دارم به حول و قوه ی الهی روزی چیزی در این زمینه بنویسم تا بعد دیگران بیایند بهترش را بنویسند. ولی وقتی انسان تعمق می كند می بیند چقدر عمیق است. همین طور كه سخنان پیغمبر ما عمیق است، رفتار پیغمبر ما آنقدر عمیق است كه از جزئی ترین كار پیغمبر می شود قوانین استخراج كرد. یك كار كوچك پیغمبر یك چراغ است، یك شعله است، یك نورافكن است برای انسان كه تا مسافتهای بسیار دور را نشان می دهد.

---