این مسئله كه كار سبب تكامل بشود، اتفاقاً تنها و تنها با فلسفه های غیرمادی قابل توجیه است، فلسفه هایی كه برای حیات در مقابل ماده اصالت قائل اند و حیات را به عنوان یك جوهر و نفس قائل هستند، یعنی صرفاً خاصیت و خصلت و تابع ماده نمی دانند. در بحث پركسیس، در این باره مقداری بحث كردیم. در موجود بیجان، كار هیچ نقش فعالی در سازندگی آن موجود ندارد، بلكه برعكس سبب فرسودگی آن می شود. به اصطلاح ترمودینامیسین ها- كه آقای مهندس بازرگان خیلی به كار می برد- آنتروپی. آن موجود بیجان انحطاط پیدا می كند. مثلاً مغناطیس هرچه زیادتر كار كند این كار او را نمی سازد؛ و هر جماد دیگری. اگر این انگشتر كار بكند، هرچه زیادتر كار كند، این كار نمی تواند او را بسازد و نمی سازد بلكه او را كاهش می دهد، انرژیهای او را مصرف می كند، او را فرسوده می كند. حیات به تعبیر اینها ضد انحطاط است، یك حالت ضد انحطاط در طبیعت پیداشده. به تعبیر قدما حیات قوه ای است كه بر ماده سوار است و بر ماده حكومت می كند و ضمناً یك جریان هدفداری را طی می كند و لهذا در زمینه ی نیازهای مختلف خودسازی می كند برای اینكه اساس حیات بر بقا و ادامه ی آن است كه خود را ادامه بدهد و بر فرار از مرگ است؛ هر نیاز جدیدی كه پیدا بشود، در درون، تجهیز جدید به وجود می آورد و این یكی از آثار خارق العاده ای است كه در طبیعت هست و فوق العاده هم جالب توجه است. حیات در گیاهان، ضعیفتر است؛ در حیوان، بیشتر و قویتر، و در انسان از او هم قویتر. مثلاً یك اتومبیل- چون یك جماد است- در آن محیطی كه هست عوامل محیط روی آن اثر منفی می گذارند و لهذا هر اتومبیلی نوترین روزش همان روزی است كه از كارخانه بیرون می آید. روز به روز كه كار می كند و تحت تأثیر عوامل محیط قرار می گیرد كهنه تر و فرسوده تر می شود. اگر ما اتومبیل را از این محیط ببریم به محیط بدتری كه در آن عامل فرسوده كننده بیشتر است، مثلاً ببریم مازندران كه آنجا رطوبت زودتر اتومبیل را خراب می كند، اتومبیل هیچ عكس العملی در جهت حفظ بقای خودش نشان نمی دهد، یك حالت بی تفاوتی دارد. ولی موجود زنده همیشه در حال مبارزه با محیط خودش است، برای حفظ بقای خودش. اگر محیط محیطی است كه كمتر نیاز به مبارزه دارد، همین تجهیزاتی كه دارد برایش كافی است. همین قدر كه شما محیطش را عوض كردید، احتیاج به مبارزه ی جدید پیدا می كند، به طور خودكار این دستگاه شروع می كند به مبارزه ی شدید كردن چون نیاز بیشتر است، و بعد اصل انطباق با محیط [مطرح می شود. ] اگر آن تشكیلات گذشته اش متناسب با محیط سابق بوده و در محیط جدید به تشكیلات جدید درونی نیاز هست، به طور خودكار در درونش تغییرات داده می شود، تغییراتی كه متناسب با محیط جدید باشد كه بتواند با محیط جدید مبارزه كند و از محیط جدید استفاده نماید؛ مانند تأثیراتی كه عوامل جغرافیایی روی حیوانها دارد. مثلاً اسب عربی یك اندام مخصوص دارد، اسب مجاری جور دیگر است، اسبهایی كه در سیبری بزرگ می شوند با یك وضع دیگری هستند و هركدام اینها در محیط خودشان می توانند زندگی كنند، زندگی در محیطهای دیگر برایشان سخت و مشكل است. ولی اگر او را در محیطی كه برایش نامناسب است قرار دهید- مگر خیلی نامناسب باشد كه او را از بین ببرد و الاّ در یك حد معینی- شروع می كند خودش را متناسب با این محیط كردن، یعنی در وضع خودش تغییراتی ایجاد می كند، یعنی همان حیات این تغییرات را در او به وجود می آورد كه بتواند در آن محیط زندگی كند. حتی می گویند اگر انسان را كه الآن بدنش در این جوّ و این محیط و این وضع مثلاً از نظر گلبولهای سفید- كه یك حد معینی است و اطبا اندازه می گیرند- می باشد به فضا ببرند چنانچه نیاز بدن به گلبول سفید بیشتر شود، بدن به سرعت شروع می كند به گلبول سفید ساختن، كما اینكهوقتی خون از بدن گرفته می شود بلافاصله تشنگی برای انسان پیدا می شود، هی آب می خورد، بدن به سرعت شروع می كند آن كمبودها را تكمیل كردن (یعنی در همین محیط خودش هم همین طور است) . اینكه می گویند آدمی كه مجروح است بیشتر تشنه می شود، برای این است كه بدن احتیاج به خون پیدا می كند و باید آب برسد تا خون بسازد. اینكه كار منشأ تكامل می شود روی این حساب است، چون كار انسان را عملاً با نیاز و مبارزه مواجه می كند؛ وقتی كه مواجه شد، این نیروی درونی، خودش را برای این كار آماده می كند. مثلاً آدمی كه هیچ وقت مطالعه نمی كند، فكر نمی كند و درس نمی خواند، مغزش خام می ماند، ولی وقتی كه خودش را در معرض كار و فكر و مباحثه و مناظره و سؤال و جواب قرار داد، اصلاً خود مغز شروع می كند خود را آماده كردن برای این كار. واقعاً آن وقت مغز تكامل پیدا می كند ولی این كارِ بیرونی نیست كه تكامل می دهد، كار بیرونی نیاز را به وجود می آورد، آن نیروی درونیِ حاكم و سوار بر ماده و غایت دار و هدفدار است كه فوراً تغییراتی حتی در مغز ایجاد می كند.