این را درسیری در نهج البلاغهظاهراً نوشته ام. از بس زیبا و عالی است من فراموش نمی كنم.

مولوی همین موضوع را خیلی عالی [بیان كرده است. ] او در این موضوع خیلی بحث كرده است.

یك جا یك تشبیه فوق العاده عالی می آورد در زمینه ی اینكه انسان چگونه خود واقعی خودش را با خود مادی و جسمانی و بدنی خودش اشتباه می كند، خیال می كند خودش همین بدن است. بعد یك روزی خواهد فهمید كه هرچه خدمت می كرده به خود نبوده. مثلی می آورد، می گوید فرض كنید شخصی زمینی دارد، مثل زمینهای امروز كه آنها را فقط روی سند می شناسند نه روی نشانه ها. بعد به فكر ساختن این زمین می افتد. به آنجا مصالح می فرستد، فرض كنید مصالح امروز مثل آجر و آهن و سیمان می فرستد، همچنین عمله و بنّا و وسائل می فرستد. شروع می كند به ساختن و یك ساختمان بسیار عالی در آنجا به وجود می آورد. آن روزی كه می خواهد به آن خانه منتقل بشود یكدفعه می بیند ساختمان را در زمین مردم بنا كرده و زمین خودش آنجا خالی مانده است. چون از پیش خود این كار را كرده قهراً این خانه مال مردم است و تعلق به مردم دارد یعنی هیچ چیزی از آن به او مربوط نیست. یا باید آن را به آقای همسایه واگذار كند یا فرض كنید بولدوزر بیاورد خراب كند. به هر حال برای او دیگر خانه نمی شود. این را خیلی عجیب می گوید:

نكته این است كه متوجه مطلب شده. «لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اَللّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ» . و آن مایه ی حیات چیست، آن مشكی كه مشك جان است چیست، آن غذایی كه غذای جان است چیست.

می گوید:

به هر حال تمام حرفهای فویرباخ و كارل ماركس كه امروز این مسئله ی «از خودبیگانگی» دنیای اروپا را [فرا گرفته است ] به عالی ترین شكلی و خیلی راقی تر و عالی تر در فرهنگ و معارف اسلامی مطرح است، منتها كسی باید كه با توجه به حرفهایی كه امروز گفته می شود به آنها به عنوان یك سلسله ماده ها صورت بدهد و بعد اینها را عرضه بدارد، بعد ببیند چقدر بالاتر است! برخی افراد كه همین حرفها را در مولوی و دیگران دیده اند نتوانسته اند هضم كنند، گفته اند كه حتماً آنها مادی فكر كرده اند. عرفا یك حرفی دارند، می گویند «فناء فی اللّه و بقاء باللّه» . آن، آخرش به همین برمی گردد. فنای از یك «خود» و بقای به یك «خود» . روح مطلب همین است. این را گاهی در یك تعبیراتی گفته اند كه برای اشخاصی كه وارد نباشند خیلی حیرت انگیز است؛ مثل همان شعرهای حافظ كه:

داستان «سی مرغ و سیمرغ» عطار همین است. (اینها گاهی با یك تعبیرات تندی می گویند. ) می دانید افسانه است، افسانه ی خیلی شیرینی هم آورده كه یك وقتی مرغها همه جمع شدند، گفتند آخر همه ی صنفها پادشاهی دارند، چرا ما پادشاه نداشته باشیم؟ حالا بالاترین مرغ ما چه مرغی است كه آن را بر خودمان امیر و حاكم كنیم؟ گفتند یك مرغی داریم كه آن پادشاه همه ی مرغهاست، آن سیمرغ است. در كجاست؟ در كوه قاف است. پس همه راه بیفتیم برویم او را به ریاست و آقایی و پادشاهی خودمان برگزینیم. همه راه افتادند. از هفت منزل می گذرند، هفت شهر عشق كه همه ی منازل، منازل سلوك عرفان است. از منزل مثلاً رضا گذشتند، منزل تسلیم، منزل. . . تدریجاً كم شدند. همیشه این طور است؛ آنهایی كه راهی را شروع می كنند زیادند ولی آنهایی كه تا مقصد می روند كمند:

آن آخر كار كه به آن قله ی مقصد رسیدند سی تا بیشتر باقی نماندند. یك وقت نگاه كردند دیدند سیمرغ همان خودشان هستند، سیمرغ یعنی سی مرغ یعنی همان خودشان، یعنی حس كردند كه اینچنین نیست كه یك موجودی را در جای دیگری گذاشته باشند بیرون از اینها كه بخواهند قطع مكان كنند، از جایی به جای دیگر بروند. تو وقتی حقیقت خودت را كاملاً بشكافی بعد او را می بینی كه از تو به خودت نزدیكتر است. وقتی از خود خیالی و فانی خودت غایب بشوی قائم به خود او می شوی.

آن افراد گاهی در حرفهایشان نقل می كنند، می گویند پس اینها لابد مادی مسلك بوده اند كه چنین حرفهایی گفته اند! این بحثی بود راجع به «از خود بیگانگی» كه مقداری بحث كردیم، اگر مقدار بیشتری لازم باشد، یك وقت دیگر.

---