1. آقا محمد بیدآبادی گیلانی اصفهانی. از اعاظم حكمای قرون اخیره و احیاكننده ی فلسفه ی ملاصدراست. از زمان صدرالمتألهین به بعد هر چند افكار و اندیشه های او در میان فضلا خصوصاً آنان كه سلسله ی شاگردی شان به خود وی می رسیده مطرح بوده است، ولی ظاهراً هنوز موج افكار پیشینیان از قبیل بوعلی و شیخ اشراق غلبه داشته است، خصوصاً در نحله ای كه از میرفندرسكی و سپس ملارجبعلی تبریزی انشعاب یافته است.

چنانكه می دانیم- و خود ملاصدرا نیز بازگو می كند- ملاصدرا در زمان خودش شهرت و احترامی نداشته است، مانند یكی از طلاب عادی زندگی می كرده [1]در صورتی كه ملارجبعلی تبریزی (مثلاً) كه تقریباً معاصر اوست در مرحله ای از احترام بود كه شاه و وزرا به دیدارش می شتافته اند. اندیشه های صدرا تدریجاً شناخته شد و رو آمد. ظاهراً آن دهانه ی فرهنگ كه این آب جاری زیرزمینی از آنجا كاملاً ظاهر شد و بر همه پدیدار گشت، مرحوم آقامحمد بیدآبادی است.

وی مطابق نقل روضات مردی فوق العاده زاهد، متقی، باگذشت، ایثارگر، ساده زیست بوده است. آقای آقاشیخ آقابزرگ تهرانی در كتب خود از او به عنوان یك عارف سالك یاد می كند. او واقعاً مردی اخلاقی و مهذب بلكه سالك بوده است. در سال 1352 شمسی دو رساله ی كوچك از وی در «سیر و سلوك» به زبان فارسی وسیله ی آقای مدرسی طباطبایی از افاضل قم، ضمیمه ی مجله ی «وحید» چاپ شد. روح اخلاقی و عرفانی بیدآبادی موجب اعراض او از توجه به صاحبان زر و زور بود؛ آنها به او رو می آوردند و او اعراض می كرد.

بیدآبادی شاگردان بسیاری پرورش داده است كه عن قریب از آنها یاد خواهیم كرد، و در سال 1197 درگذشت [2] 2. ملامهدی نراقی كاشانی. از اعاظم فقها و حكماست. او و پسرش ملا احمد نراقی از بزرگان علمای اسلام به شمار می روند و هر دو به جامعیت معروفند. مرحوم سیدمحمدباقر شفتی اصفهانی و حاج محمد ابراهیم كلباسی نزد او تحصیل حكمت كرده اند [3]و خود وی شاگرد ملااسماعیل خواجویی بوده است [4] 3. میرزا ابوالقاسم حسینی خاتون آبادی معروف به «مدرّس» . از مشاهیر مدرسین فلسفه در اصفهان و از خانواده ی میرمحمدحسین خاتون آبادی سبط مجلسی بوده است [5]. شاگرد ملااسماعیل خواجویی بوده [6]و در سال 1203 درگذشته است.

4. ملامحراب گیلانی، حكیم و عارف مشهور. ریحانة الادب او را از شاگردان خواجویی و بیدآبادی شمرده است [7]ولی روضات از او فقط به عنوان شاگرد خواجویی یاد كرده است [8] بنا بر نقل آقای آقاشیخ آقابزرگ تهرانی در نقباء البشر (صفحه ی 1114) مرحوم میرزا عبد الرزاق خان بغایری صاحب كتاب معرفة القبله كه در سال 1372 هجری قمری وفات كرد، از دخترزادگان ملامحراب بوده است. ملامحراب در سال 1197 درگذشته است [9].

---