1. سعدالدین مسعود بن عمر بن عبد اللّه تفتازانی، معروف به ملاسعد تفتازانی.

شهرت بیشتر او به كلام و علوم بلاغت است، ولی مردی جامع بوده و از علوم عقلیه ی فلسفیه بی اطلاع نبوده است. متنی در منطق، بسیار مختصر و شیرین به نام تهذیب المنطق تألیف كرده كه از زمان خودش تا كنون در حوزه های علمیه تدریس می شده و می شود. تفتازانی كتب زیاد تألیف كرده است. بعضی مدعی اند كه تفتازانی بعد از خرابی دوره ی مغول با نیروی حسن بیان باردیگر به قسمتی از معارف اسلامی جان داد. بعلاوه منظور ما از طبقات فلاسفه تنها كسانی نیستند كه در فلسفه صاحب نظرند؛ مقصود همه ی كسانی است كه حامل این فن بوده و واسطه ی انتقال از دوره ای به دوره ی دیگر بوده اند. تفتازانی لااقل در منطق این شأن را داشته است. وی در سال 712 یا 722 در دهی در نزدیكی شهر نساء متولد شد و در سال 791 یا 792 یا 793 در سرخس درگذشت. بعضی گفته اند در سمرقند درگذشت و جنازه اش به سرخس منتقل شد [1] 2. سیدعلی بن محمد بن علی جرجانی، معروف به شریف جرجانی و میرسیدشریف. به حق او را محقق شریف خوانده اند. به دقت نظر و تحقیق معروف است. شهرت بیشترش به ادبیات و كلام است، ولی جامع بوده. حوزه ی درس فلسفه داشته و در فلسفه شاگردان بسیار تربیت كرده و در نگهداری و انتقال علوم عقلی به نسلهای بعد نقش مؤثری داشته است. محقق شریف آثار و تألیفات فراوان دارد و همه پرفایده است، و به قول قاضی نوراللّه همه ی علمای اسلامی بعد از میر سیدشریف طفیلی و عیال افادات اویند. تألیفات میر بیشتر به صورت تعلیقات و شروح است، از قبیل حاشیه بر شرح حكمة العین در فلسفه، حاشیه ی شرح مطالع در منطق، حاشیه ی شمسیه در منطق، حاشیه ی مطوّل تفتازانی در علم فصاحت و بلاغت، شرح مفتاح العلوم سكاكی در این علم، حاشیه بر كشّاف زمخشری كه تفسیری است مشتمل بر نكات علم بلاغت، و شرح مواقف عضدی در كلام.

از كتب معروف میر، یكی تعریفات است كه به نام «تعریفات جرجانی» معروف است، و دیگر كبری در منطق است به فارسی كه برای مبتدیان نوشته، و دیگر صرف میر است به فارسی در علم صرف كه از زمان خودش تاكنون كتاب درسی مبتدیان طلاب بوده است.

میر سیدشریف شاگرد قطب الدین رازی سابق الذكر است. گرچه اهل جرجان است ولی در شیراز رحل اقامت افكند. مطابق نقل روضات از مجالس المؤمنین آنگاه كه شاه شجاع بن مظفر به گرگان آمد و با سید ملاقات كرد، او را با خود به شیراز برد و تدریس در مدرسه ی دارالشفا را كه خود تأسیس كرده بود به او واگذار كرد. امیر تیمور كه بعد وارد شیراز شد، میر را با خود به سمرقند برد و در همان جا بود كه با سعدالدین تفتازانی مناظرات داشت. پس از مرگ امیر تیمور، میر بار دیگر به شیراز آمد و تا پایان عمر در شیراز بود.

میر سیدشریف از بیست سالگی به كار تدریس و تحقیق مشغول بود، مخصوصاً به تدریس فلسفه و حكمت اهتمام زیاد داشت و حوزه ی درس قابل توجهی از فضلا تشكیل داده بود.

گویند یكی از كسانی كه در حوزه ی درس او شركت می كرد خواجه لسان الغیب حافظ شیرازی بود. هرگاه در مجلس او شعر خوانده می شد می گفت: به عوض این ترّهات به فلسفه و حكمت بپردازید، اما چون شمس الدین محمد (حافظ) می رسید، خود سید می پرسید: بر شما چه الهام شده است؟ غزل خود را بخوانید. شاگردان او اعتراض كردند كه این چه رازی است كه ما را از سرودن شعر منع می كنی ولی به شنیدن شعر حافظ رغبت نشان می دهی؟ او در پاسخ می گفت: شعر حافظ همهالهامات و حدیث قدسی و لطائف حِكمی و نكات قرآنی است [2] میر سیدشریف در سال 740 در گرگان متولد شده و در سال 816 در شیراز درگذشته است [3].

---