1. صدرالدین ابوعلی محمد بن علی بن الحارثان السرخسی. وی شاگرد افضل الدین غیلانی و استاد فریدالدین داماد و استاد استاد خواجه نصیرالدین طوسی بوده است. اطلاع صحیحی از او در دست نیست. در ترجمه ی تتمه ی صوان الحكمه مختصر از او یاد شده است. محمود محمد خضیری از صاحب خریدة القصر نقل می كند كه وی كتب زیادی در فلسفه و مساحت و حساب تألیف كرده و مدتی در بغداد مقیم بوده و با ابومنصور جوالیقی (متوفّی در 539) ملاقات داشته و به سرخس بازگشته و در سال 545 (شاید در جوانی) فوت كرده است [1] 2. ابوبكر محمد بن عبد الملك بن طفیل اندلسی. از حكمای معروف اندلس است.

احتمالاً شاگرد ابن الصائغ بوده است. شهرت بیشتر او شاید به واسطه ی كتاب معروف حی بن یقظان است كه از رساله ی حی بن یقظان ابن سینا تقلید شده ولی از آن جامعتر و كاملتر است. این كتاب در ایران وسیله ی مرحوم بدیع الزمان فروزانفر ترجمه شد و بنگاه ترجمه و نشر كتاب چاپ و منتشر كرد. وی عمر طویل كرده و در سال 581 درگذشته است.

3. قاضی ابوالولید محمد بن احمد بن محمد بن رشد اندلسی. هم فیلسوف است و هم پزشك و هم فقیه؛ در همه ی این رشته ها كتب متعدد دارد. كتاب معروف او شرحی است كه بر مابعدالطبیعه ی ارسطو نوشته و چاپ شده است. كتاب فقهی معروفش بدایة المجتهد است كه چاپ شده. مجموعه ی رسائل فلسفی وی را در بمبئی چاپ كرده اند. اروپاییان برای او در فلسفه مقامی در حد ابن سینا قائلند، ولی آراء او در میان فلاسفه ی اسلامی ارزش ندارد.

یكی از كتب معروف او تهافت التهافت است كه تهافت الفلاسفه ی غزالی را رد كرده است. كتاب بی ارزشی است. وی فوق العاده نسبت به ارسطو متعصب است و به همین جهت با ابن سینا كه چنین تعبدی در برابر ارسطو ندارد و آراء شخص خود را دخالت داده است مخالف است. ارنست رنان، فیلسوف معروف فرانسوی كه معارضاتش با مرحوم سیدجمال الدین اسدآبادی معروف است، كارهای زیادی در زمینه ی شناخت ابن رشد انجام داده است. وی در سال 595 درگذشته است.

4. مجدالدین جیلی. درباره ی این مرد اطلاع زیادی نداریم. همین قدر می دانیم در مراغه تدریس می كرده و امام فخر رازی نزد او تحصیل كرده است [2]و همچنین شهاب الدین سهروردی نیز در آغاز تحصیلش از محضر او در مراغه استفاده كرده است [3]. ظاهراً هم حكیم بوده و هم متكلم و هم فقیه و اصولی. یاقوت در معجم الادباء ضمن شرح سهروردی، او را با عناوین فقیه، اصولی، متكلم می ستاید [4] 5. قاضی زین الدین عمر بن سهلان ساوجی، معروف به ابن سهلان. در ساوه به دنیا آمده و در نیشابور می زیسته و از كسب دست خود از راه استنساخ كتب زندگی می كرده است. به تعبیر ترجمه ی صوان الحكمه : «شریعت و حكمت را در عقدی واحد نظام داد» . وی شاگرد شرف الدین ایلاقی سابق الذكر است [5]و گویند شرحی بر رسالة الطیر بوعلی به فارسی نوشته است [6]. كتاب معروف او البصائر النصیریة است كه قسمت منطق آن در مصر چاپ شده و از بهترین كتب منطق است. مطابق آنچه در تتمه ی صوان الحكمه آمده است، همه ی كتابهای او جز كتاب البصائر النصیریة در یك حریق از بین رفت. ابن سهلان از كسانی است كه نام زنده ای در فلسفه دارد. احیاناً برخی آرائش نقل می شود [7]. تاریخ وفاتش را نمی دانیم.

6. ابوالفتوح، نجم الدین احمد بن محمد السری، معروف به ابن الصلاح. بعضی گفته اند همدانی الاصل است و بعضی گفته اند عراقی و اهل سمیساط (نزدیك فرات در حدود حلوان) بوده است. به بغداد مهاجرت كرده و نزد ابوالحكم مغربی سابق الذكر تحصیل كرده و در سال 548 (یعنی یك سال پیش از استاد خود) درگذشته است [8]. تاریخ ولادت او را نمی دانیم. شاید هم بتوان او را از طبقه ی نهم به شمار آورد. ابوالحكم مغربی كه سابقه ی استادی او را داشت، به افضلیت او بر خود اعتراف داشت. گویند شفا ی بوعلی و الفوزالاصغر ابن مسكویه را شرح كرده است [9] 7. محمد بن عبد السلام انصاری ماردی (ماردینی) . در زمان خویش در علوم حكمی یگانه و علامه ی وقت به شمار می آمده است [10]. زادگاهش منطقه ی قدس و فلسطین است و پدرانش نیز در آنجا می زیسته اند. ظاهراً جد اعلایش از انصار مدینه بوده است. استاد فلسفه ی او ابن الصلاح سابق الذكر است و قصیده ی عینیه ی معروف بوعلی را شرح كرده است [11]و بنا بر گفته ی ابن القفطی، شهاب الدین سهروردی مقداری فلسفه نزد او آموخته است [12]. فخرالدین ماردینی مردی فوق العاده متشرع و متعبد بوده است. در سال 594 با آرامش و اطمینان روحانی و مذهبی خاصی در سن 82 سالگی جان به جان آفرین تسلیم كرد [13]

---