فلسفه ی اسلامی با ابویوسف یعقوب بن اسحاق كندی معروف به «فیلسوف العرب» آغاز می شود. الكندی عرب خالص است. معاصر است با مأمون و معتصم. با حنین بن اسحاق و عبد المسیح بن ناعمه ی حمصی مترجمان معروف معاصر است. در مقدمه ی كتاب اثولوجیا می نویسد: «آن را عبد المسیح ترجمه كرد و ابویعقوب كندی تهذیب و اصلاح كرد» . در اینكه آیا او خود مترجم هم بوده است تردید كرده اند، ولی از ابومعشر بلخی شاگرد كندی نقل شده كه كندی یكی از چهار مترجم درجه ی اول دوره ی اسلامی است. دوره ی كندی دوره ی ترجمه است ولی خود كندی فیلسوفی صاحب نظر و بلندقدر است. در حدود دویست و هفتاد كتاب و رساله به كندی نسبت داده شده است. ابن الندیم فهرست كتابهای او را در رشته های مختلف: منطق، فلسفه، نجوم، حساب، هندسه، طب، اصول عقاید دینی فهرست كرده است. برخی از نسخه های كتب كندی اخیراً به دست آمده و چاپ شده. معلوم می شود ارزش این فیلسوف بسیار بیش از آن است كه قبلاً تصور می شد. كندی قطعاً یكی از نوابغ جهان و از ستارگان قدر اول دوره ی اسلامی است. برخی از اروپاییان او را یكی از دوازده چهره ی عقلی تاریخ بشر كه تأثیر فراوان داشته اند شمرده اند [1] كندی مردی خودساخته بوده است. تاریخ نشان نمی دهد كه در طبقه ی مقدم بر او و یا در طبقه ی خود او فیلسوفی صاحب نظر اعم از مسلمان یا غیرمسلمان وجود داشته است.

درباره ی كندی همین قدر نوشته اند كه در بصره و بغداد به تحصیل پرداخت و می دانیم كه در آن وقت نه در بصره و نه در بغداد فیلسوفی وجود نداشته است. این است كه كندی سرسلسله ی حلقات فلاسفه ی اسلامی است بدون آنكه خود به حلقه ای و طبقه ای دیگر وابسته باشد.

آقای تقی زاده در تاریخ علوم در اسلام و پروفسور كربن در تاریخ فلسفه ی اسلامی نوشته اند كه كندی در رساله ای مدت امپراطوری عرب (خلافت) را پیش بینی كرده است كه مطابق (و لااقل نزدیك به واقع) درآمده است. ما در اینجا عبارت پروفسور كربن را می آوریم:

«این فیلسوف، در رساله ای مدت امپراطوری عرب را از طریق محاسباتی كه هم از علوم یونانی من جمله اخترشماری اقتباس كرده و هم از تفسیر متون قرآنی استفاده نموده مساوی 693 سال پیش بینی كرد. » [2] این كه برخی نوشته اند: «تمایل و آشنایی مسلمین با فلسفه ی یونانی با ترجمه ی آثار حكمای یونان و اسكندریه و تفاسیر و شروح آنها و همچنین با تعلیمات گروهی مانند قویری، یوحنا بن حیلان و ابویحیی المروزی (مرورودی سریانی) و ابوبشر متی بن یونس و ابوزكریا یحیی بن عدی آغاز شد» [3]صحیح نیست. تمایل و آشنایی مسلمین و بلكه پیدایش فیلسوف صاحب نظر در میان آنها قبل از دوره ی افراد نامبرده به وقوع پیوست. فلسفه ی اسلامی با ابویوسف یعقوب كندی آغاز می شود و به وسیله ی شاگردان او ادامه می یابد.

شخصیتهای نامبرده، برخی (ابراهیم قویری، ابراهیم مروزی، یوحنا بن حیلان، ابن كرنیب) با شاگردان كندی هم دوره و هم طبقه اند و برخی (ابوبشر بن متی و یحیی بن عدی) چنانكه بعداً خواهیم گفت در طبقه ی سوم و چهارم محسوب می شوند. بعداً درباره ی این مطلب توضیح بیشتری خواهیم داد و مقدار تأثیر افراد نامبرده را بیان خواهیم نمود.

كندی همچنانكه فیلسوفی عالیقدر بوده، مسلمانی متصلب و پاك اعتقاد و مدافع بوده است. كتب زیادی در حمایت دین اسلام نوشته است. بعضی به اتكای برخی قرائن او را شیعه دانسته اند [4]. كندی از افرادی است كه در هر مسأله ای كه میان اصول اسلامی و اصول فلسفه تعارض یافته است جانب اسلام را گرفته است، چنانكه از عقیده ی خاص او درباره ی حدوث زمانی عالم و حشر اجساد پیداست. كندی از افرادی است كه همیشه كوشا بوده است كه معارف اسلامی و اصول فلسفی را با یكدیگر توفیق دهد. این همان كاری است كه با كندی شروع شد و ادامه یافت.

عجیب این است كه برخی او را به علت این كه نامش یعقوب و نام پدرش اسحاق و كنیه اش ابویوسف است یهودی پنداشته اند و عجیب تر این كه در بعضی روایات كه قطعاً مجعول است، از او به عنوان كسی یاد كرده اند كه در نظر داشته ردی بر قرآن مجید بنویسد.

امروز در اثر تحقیقاتی كه به عمل آمده روشن شده كه اولاً ارزش علمی و فلسفی كندی بیش از آن است كه قبلاً تصور می شد، ثانیاً مسلمانی پاك اعتقاد و مدافع و احتمالاً شیعه بوده است، ثالثاً به واسطه ی موقعیت علمی و اجتماعی محسود بوده است و نسبتهای ناروا به او مولود آن حسادتهاست.

همان طور كه قبلاً اشاره شد، كندی شخصیت منحصر به فرد طبقه ی خودش است.

شخصیتی دیگر اعم از مسلمان و غیرمسلمان كه فیلسوفی صاحب نظر باشد، در طبقه و دوره ی او وجود ندارد. كندی در حدود سال 258 درگذشته است.

---