سربازی ایرانیان در راه اسلام، اعم از آنچه به نتیجه ی مثبتی رسیده است یا علیرغم تلاشها و مجاهدات خالصانه ی این قوم نتیجه ی درخشانی از آن به بار نیامده است، یكی از صفحات درخشان روابط اسلام و ایران است.

فعالیتهای فداكارانه ی ایرانیان مسلمان مقیم یمن را قبلاً خواندید. نهضت ایرانیان علیه حكومت اموی كه منتهی به روی كارآمدن عباسیان گشت نیز از این نوع خدمات است. این قیام نظامی- چنانكه در پیش بدان اشارت رفت- صرفاً برای اقامه ی شعائر اسلامی و بازگرداندن عرب به شاهراه اسلام بود، گواینكه در عین موفقیت نظامی در اثر اینكه دودمانی كه روی كار آمدند بهتر از امویان نبودند، نتیجه ی درخشانی از آن به دست نیامد.

در خود ایران در قرن دوم و سوم، برخی نهضتها صورت گرفت كه جنبه ی ضداسلامی داشت و سركوب شد. دقت در تاریخ نشان می دهد كه این ایرانیان مسلمان بودند كه آن قیامها را سركوب كردند نه مردم عرب.

اگر سرداران و سربازان مسلمان ایرانی نبودند محال بود كه قوم عرب بتواند قیامی كه در آذربایجان در قرن سوم به وسیله ی بابك خرم دین رهبری می شد، با تلفاتی در حدود دویست وپنجاه هزار نفر سركوب كند. همچنین است سایر قیامهایی كه به وسیله ی المقنع یا سنباد یا استادسیس رهبری می شد.

سلطان محمود غزنوی به جنگهای خود در هند رنگ اسلامی داده بود. سربازان ایرانی فتوحات هند را با شور یك جهاد اسلامی انجام می دادند. و همچنین در جنگهای صلیبی، سلاطین ایران به نام اسلام و تحت تأثیر احساسات اسلامی جلوی هجوم صلیبیهای غربی را گرفتند.

سربازان ایرانی اسلام را به آسیای صغیر بردند نه عرب یا قوم دیگر. در اینجا نیز از مقاله ی آقای دكتر سیدجعفر شهیدی در كتاب هزاره ی شیخ طوسی استفاده می كنیم.

معظم له می نویسد:

«در عرف مسلمانان، بلاد روم عبارت از ممالك روم شرقی است، چنانكه دریای مدیترانه را «بحرالروم» می نامند. بر همین اساس سرزمین آسیای صغیر را روم گفته اند. . . هنگامی كه مسلمانان سراسر شام را گشودند، حمله به آسیای صغیر امری ضروری می نمود. معاویه در خلافت عمر می خواست بدانجا بتازد ولی با مخالفت خلیفه مواجه شد. اما در خلافت عثمان این آرزو برای وی تحقق یافت و توانست تا عموریه پیش برود. از آن تاریخ به بعد در طول سالها خلافت اموی و عباسی، این سرزمین مورد تاخت وتاز مسلمانان و رومیان بود و دژها و شهرهای آن منطقه دست به دست می گشت. لكن به شهادت تاریخ هیچ گاه برای خلفای اموی و عباسی ممكن نشد كه نفوذ اسلام را در سراسر این منطقه مستقر سازند. . .

تنها در حكومت سلاجقه است كه می بینیم اوضاع این منطقه دگرگون می شود، سراسر آسیای صغیر تحت تصرف این خاندان درآمد و رسالت تبلیغ اسلامی و نشر معارف دین در این منطقه با زبان و ادبیات فارسی به نظم و نثر آغاز شد و بدانجا رسید كه در آسمان عرفان اسلامی آفتاب درخشانی چون مولانا جلال الدین طلوع كرد و نخست روشنی بخش آن منطقه شد و سپس در تمام قلمرو فارسی زبان اسلام نورافشانی كرد. این عبارت را از مسامرة الاخبار تألیف آقسرایی كه از جمله كتابهای مفید در تاریخ آسیای صغیر است نقل می كنیم، زیرا نماینده ی طرز تفكر زمامداران مسلمان و مردم ایران نسبت به سرزمینهای گشوده است. اگر در اشغالعراق یا سرزمینهای غربی قصد خلفای اسلام تحصیل جزیه و ازدیاد درآمد و عمران بیت المال بوده است، فاتحان شرقی جز ترویج دین و گسترش اسلام نظری نداشتند. آقسرایی چنین می نویسد: ارمیانوس ملك الروم با صدوبیست هزار مرد قصد بلاد اسلام كرد و اول روی به «دانشمند» كه ملك نكیساروسیواس و توقات و ابلستان و غیره داشت نهاد. ملك دانشمند نزد ملوك اسلام كس فرستاد و آنان را به مقابله با لشكر كفر تشویق كرد و «قلج ارسلان» را وعده داد كه اگر پیروزی دست داد صدهزار دینار به او رساند و «ابلستان» بدو واگذارد. قلج ارسلان با دیگر ملوك آن جوانب جهت اهمیت دین و حمایت اسلام به اتفاق جمعیت كرده و عزم غزای كفار نمودند. باری تعالی نصرت ارزانی داشت و ارمیانوس بعد از محاربت و مقاتلت بسیار منهزم شد و از كفار اندك قومی خلاص یافتند. ملك دانشمند صدهزار درم به قلج ارسلان فرستاد و در تسلیم «ابلستان» متوقف شد و چون قلج ارسلان این نوع سخن استماع كرد صدهزار درم را باز پس فرستاد و گفت:

من برای حمایت اسلام آمدم با حرب، مرا به درم و دینار او احتیاجی نیست. » [1] در همان كتاب راجع به فعالیتهای نظامی مسلمین در هند می نویسد:

«در سال 43 هجری برای اولین بار عبد اللّه بن سوار عبدی كه از جانب عبد اللّه بن عامربن كریز مأمور مرز «سند» بود، به سرزمینهای آن ناحیه حمله برد. در سال 44 مهلب بن ابی صفره بدانجا حمله برد و در سال 89 هجری محمد بن قاسم در جنگی پادشاه سند را بكشت و با كشته شدن او سرزمین هند به تصرف مسلمانان درآمد. اما انتشار اسلام در معظم شبه قاره ی هند نیز به وسیله ی ایرانیان بود.

در اینجا باز به سندی تاریخی مراجعه می كنیم. جرفادقانی در آغاز كار ناصرالدین سبكتكین نویسد:

«پس روی به جهاد كفار و قمع اعدای دین آورد و ناحیت هندوستان كه مسكن دشمنان اسلام و معبد اوثان و اصنام بود دارالغزو ساخت. » و در شرح حال محمود غزنوی می نویسد:

«سلطان یمین الدوله و امین المله چون نواحی هند بگرفت، در اقاصی آن ولایت به جایی رسید كه هرگز رایت اسلام بر آن حدود طلوع نكرده بود و از دعوت محمدی به هیچ عهد بدان طرف معجزه و آیتی نرسیده بود و عرصه ی آن بقاع از ظلمت كفر و شرك پاك كرد و مشاعل شریعت در آن دیار و امصار برافروخت و مساجد بنیاد نهاد و تلاوت كتاب عزیز و دراست قرآن مجید و دعوت اذان و شعار ایمان ظاهر گردانید. . . » رفتار محمود غزنوی در جانب مشرق بی شباهت به عبد الرحمن اول حكمران اسپانیا فاتح اسلامی در مغرب نیست، ولی ناگفته نماند كه بین فتوحات اسلامی در شرق و غرب تفاوتی بزرگ به چشم می خورد.

مسلمانان عرب در جانب غربی توانستند دامنه ی فتوحات خود را تا قلب اروپا پیش ببرند، اما در طول تاریخ بسیاری از آن مناطق از حوزه ی متصرفات اسلامی خارج شد و مردم آن سرزمین مسلمانی را رها كردند، ولی تمدن اسلامی كه به وسیله ی عنصر ایرانی در نواحی شرقی پایه گذاری شد آنچنان ثابت و استوار ماند كه پس از گذشت قرنها هنوز آن مردم به قبله ی مسلمانان نماز می خوانند و كتاب كریم را تلاوت می كنند. و شگفت اینكه در همان سال كه قسمتی از خاك مسلمانان در ناحیه ی شمالی شبه جزیره ی عربستان مورد تجاوز واقع و اشغال گردید، در جانب شرق ایران دولتی با 90 میلیون تن به نام پاكستان به وجود آمد و الحاق خود را به ممالك اسلامی اعلان نمود. » [2] هر چند در این فتوحات نام قلج ارسلان، سبكتكین، محمود غزنوی و امثال آنها برده می شود كه ترك نژادند، اما همان طور كه آقای دكتر شهیدی تذكر داده اند آن ترك نژادان در آن وقت نماینده و مظهر قدرت مردم سرزمین ایران بوده اند و به نام پادشاهی مسلمان بر این ملت حكمرانی داشته اند و این ملت ایران بود كه جهاد می كرد نه مردم دیگر.

---