1. ملا محسن فیض كاشانی، حكیم و عارف و محدث مشهور. شاگرد و داماد ملاصدرا بوده و حكمت را نزد وی آموخته است. از او رساله هایی در حكمت و فلسفه باقی است. كتاب اصول المعارف او اخیراً چاپ شده است [1] آنچه در این زمینه از فیض به ما رسیده است عیناً تلخیص گفته های استاد است.

مرحوم فیض در سال 1091 درگذشته است. ما ضمن احوال مفسران و محدثان نیز از مرحوم فیض یاد كردیم.

2. ملا عبد الرزاق لاهیجی صاحب شوارق الالهام و گوهرمراد ، شاگرد و داماد دیگر ملاصدرا. ملاعبد الرزاق برعكس ملامحسن فیض، مثل این است كه از استاد خود كمتر متأثر شده است. نوشته هایش رنگ و بوی حكمای قبل از صدرا از قبیل علامه ی دوانی و غیاث الدین دشتكی را دارد نه رنگ و بوی فلسفه ی ملاصدرا. وی در سال 1071 یا 1072 درگذشته است.

3. ملارجبعلی تبریزی اصفهانی. صاحب روضات از صاحب ریاض العلماء نقل می كند كه وی نزد شاه عباس ثانی و صاحبان مقامات مملكتی محترم بوده كه به دیدارش می رفته اند. ملا رجبعلی شاگردانی داشته از آن جمله مولی محمد تنكابنی و حكیم محمدحسین قمی و قاضی سعید قمی [2] وی شاگرد میرفندرسكی بوده و در سال 1080 درگذشته است [3] 4. ملامحمدباقر معروف به محقق سبزواری. هم حكیم است و هم از اعاظم فقها.

شاگرد شیخ بهایی [4]و میرفندرسكی [5]بوده است و بر الهیات شفا حاشیه ی متینی نوشته كه مورد استفاده است. صاحب روضات می گوید: محقق خوانساری (آقاحسین) و ملامحمد تنكابنی معروف به «سراب» از محضر درسش استفاده كرده اند. ولی ظاهراً محقق خوانساری در منقول شاگرد او بوده نه معقول. وی در سال 1090 درگذشته است [6] 5. آقا حسین خوانساری معروف به محقق خوانساری. شوهرخواهر محقق سبزواری و شاگرد او در منقول بوده است. در معقول شاگرد میرفندرسكی بوده است [7]. حاشیه ی معروفی بر الهیات شفا دارد كه در دست است، و همچنین شرح اشارات خواجه و شرح تجرید قوشجی و محاكمات را حاشیه كرده است. وی در سال 1098 درگذشته است.

صاحب روضات در ذیل نام ملاّ زمان بن ملا كلبعلی تبریزی می نویسد:

«وی كتابی دارد به نام فرائد الفوائد فی احوال المدارس و المساجد كه در ایام اقامتش در مدرسه ی شیخ لطف اللّه (در اصفهان) تألیف كرده و نام گروهی را كه در این مدرسه ی پربركت تحصیل كرده اند برده است از قبیل آقاحسین خوانساری، ملاشمسای گیلانی، ملاحسن لنبانی گیلانی (او نیز مردی حكیم و عارف بوده و مثنوی را شرح كرده و در همین طبقه است) و گفته ملاحسن لنبانی در فضیلت و تقوا نظیر نداشت. . . و از آن جمله است زبدة المحققین و اسوة السالكین ملارجبعلی تبریزی و شاگردش میر قوام الدین طهرانی (رازی) صاحب كتاب عین الحكمة . » صاحب روضات آنگاه می گوید:

«و از آن جمله است فاضل محقق، حكیم بارع ملا ابوالقاسم بن محمد ربیع گلپایگانی، صاحب تعلیقات لطیفه بر كتب معقول و منقول. . . كه گویا شاگرد مجلسی اول بوده است. » [8] ملاحسن لنبانی فوق الذكر پدر ملاحسین لنبانی است كه شاگرد مرحوم مجلسی بوده است. علیهذا این دو نفر (لنبانی و گلپایگانی) نیز جزء این طبقه اند.

در این طبقه گروه دیگر كَمنام یا گمنام هستند از قبیل شیخ حسین تنكابنی و محمد بن علی رضا آقاجانی شاگرد ملاصدرا. خوشبختانه اخیراً با همت قابل ستایش آقای سید جلال الدین آشتیانی استاد عالیقدر دانشكده ی الهیات و معارف اسلامی مشهد، این افراد و آثار آنها تحت عنوان «منتخباتی از آثار حكمای الهی ایران از عصر میرداماد و میر فندرسكی تا عصر حاضر» معرفی شده و می شوند.

---