در مورد اینكه هر جامعه ای محكوم به انحطاط است، این سؤال پیش می آید كه آیا این انحطاط و فنا مانند مرگهای طبیعی اجتناب ناپذیر است؟ یا نه، بشر ممكن است برسد به مرحله ای كه جلوی موت جامعه اش را بگیرد [1]؟ اگر برای جامعه هم حیاتی قائل باشیم، مسلّما از هر جهت مانند حیات افراد نیست كه لازمه اش مرگ باشد، ممكن است حیات جامعه بدون مرگ باشد. تازه در مورد افراد انسان هم مرگ در سنین معین یك امر طبیعی نیست. هرچند برای انسان جاودانگی به معنای دقیق فلسفی ممكن نیست، ولی جاودانگی عرفی و اینكه هزاران سال زندگی كند كاملا ممكن است و هم اكنون مسأله ی پیدا كردن راز عمر انسان و طولانی كردن عمر بشر برای علم مطرح است.

در كتاب تاریخ چیست؟ رازی برای انحطاط جامعه ها ذكر می كند و می گوید بشر در اثر رشد آگاهی اش می تواند بر عوامل انحطاط تمدن فائق شود. آن راز این است كه یك قومی به علل خاصی ترقی می كنند ولی بعد شرایط زمان تغییر می كند، ولی اینها چنان اشباع شده اند از گذشته كه همیشه می خواهند آینده را هم به چشم گذشته ببینند، یعنی تغییراتی را كه رخ می دهد و باید خودشان را با آنها وفق بدهند نادیده می گیرند و چون این تغییرات را نادیده می گیرند زمان آنها را درهم می شكند. ولی اگر تمدنی با روح و خصوصیات ویژه ی خودش بروز كند و در مردمش قابلیت انعطاف وجود داشته باشد، یعنی در مورد اموری كه حفظ و نگهداری آنها ضرورتی ندارد پافشاری نكند، این فرهنگ و تمدن می تواند با روح خودش برای همیشه باقی بماند.

---