دیدیم كه آندره پی یتر در ابتدای بخش دوم كتاب در مورد مادی گرایی تاریخی
این تعبیر را به كار برد كه:
«مادی گرایی تاریخی در عین حال یك برداشت اقتصادی از تاریخ و یك برداشت
تاریخی از اقتصاد است. »
مجموعه آثار شهید مطهری . ج13، ص: 620
در اینجا نیز تعبیر دیگری شبیه آن تعبیر آورده و می گوید:
«مادی گرایی تاریخی كه به منزله ی بررسی تاریخی از دیدگاه اقتصادی است،
همچنین بررسی اقتصادی است از دیدگاه تاریخی. »
[1]
این مطلب را ما می توانیم با یك تعبیر دیگر بیان كنیم كه شاید رساتر و كلی تر بوده
و بیشتر قابل تحقیق و تأمل باشد.
این تعبیر كه گفته شده است «مادی گرایی تاریخی یك بررسی تاریخی اقتصاد
است» در واقع به این مطلب برمی گردد كه تاریخ ماهیت و هویت اقتصادی دارد و
اقتصاد، وجود تاریخی؛ یعنی اگر بخواهیم با تعبیرات دقیق فلسفی مطلب را بیان كنیم
باید بگوییم كه از نظر ماركسیسم تاریخ ماهیت اقتصادی دارد (یعنی اگر با «ما هو؟ » از
تاریخ سؤال شود جوابش باید مشتمل بر جنس و فصل اقتصادی باشد) و اقتصاد هم
وجود تاریخی دارد.
و اما برای توضیح مطلب باید به این سؤالات پاسخ داد كه: آیا جامعه ماهیت
واقعی دارد؟ ماهیتش چیست؟ آیا تك ماهیتی است یا چند ماهیتی؟ آیا حیّ است یا
غیر حیّ؟ . . .
[1] . ماركس و ماركسیسم، ص 34.