تفاوت چهارم ذهن انسان با آینه همان است كه جلسه ی قبل عرض كردیم: آینه
هرچه را كه در برابرش واقع می شود منعكس می كند، یك ذرّه این طرف و آن طرف را
نمی تواند منعكس كند، ولی ذهن آنچه را كه در مقابلش هست منعكس می كند و بعد به
نامتناهی تعمیم می دهد.
بحث این جلسه درباره ی تفاوت پنجم آینه و ذهن است؛ می خواهیم شناخت
منطقی تعقّلی الهی را- آن شناختی كه قرآن از آن به «آیه» تعبیر می كند- بفهمیم.
وقتی آینه صورتها را منعكس می كند فقط خود آن صورتها منعكس می شود، اما
وقتی ذهن صورتها را می بیند باز آن صورتها برای ذهن آینه ای می شود و در آن
صورتها صورتهای دیگری را می بیند و باز در آن صورتهایی كه در آن بعد قرار گرفته
مجموعه آثار شهید مطهری . ج13، ص: 425
است احیاناً صورتهای دیگری را می بیند. این است كه می گوییم ذهن به منزله ی یك آینه ی
سه بعدی است (اگر این تعبیر ناقص نباشد) ؛ اگر آینه ها دوبعدی هستند ذهن
سه بعدی است، و اگر آینه سه بعد را نشان می دهد ذهن چهار بعد را نشان می دهد؛ نه
تنها توسعه و تعمیم می دهد، و نه تنها به طور افقی پیشروی می كند، به طور عمودی و
عمقی نیز نفوذ می نماید.